الجنائية للمستهلك .pdf
À propos / Télécharger Aperçu
Ce document au format PDF 1.4 a été généré par Artifex Ghostscript 8.54 PDF Writer / Investintech.com Inc.(www.investintech.com), et a été envoyé sur fichier-pdf.fr le 03/03/2015 à 21:32, depuis l'adresse IP 105.154.x.x.
La présente page de téléchargement du fichier a été vue 520 fois.
Taille du document: 5.8 Mo (137 pages).
Confidentialité: fichier public
Aperçu du document
بسم اهلل وبعذ :تم الرفع بحمذ اهلل من طرف بن عٍسى
ق متخرج من جامعة المذٌة سنة 2007
للتىاصل وطلب المذكرات :
برٌذي اإللكترونًbenaissa.inf@gmail.com :
MSN : benaissa.inf@hotmail.com
Skype :benaissa20082
هاتف 0771087969 :
دعىة صالحة بظهر الغٍب....
ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﳊﺎﺝ ﳋﻀـﺮ -ﺑﺎﺗﻨﺔ-
ﻛﻠﻴﺔ ﺍﳊﻘﻮﻕ ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ
ﻗﺴـﻢ ﺍﻟﻌﻠــﻮﻡ ﺍﻟﻘﺎﻧﻮﻧﻴـﺔ
آة
دة ا
ا م ا
ﺕ"! م
ﲢﺖ ﺍﺷﺮﺍﻑ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ:
ﻣﻦ ﺇﻋﺪﺍﺩ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ
ﺃ.ﺩ/ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺯﺭﻗﲔ
-ﻣﱪﻭﻙ ﺳﺎﺳﻲ
ا,ﺱــ* واـــ(
ﳉﻨـــﺔ ﺍﳌﻨﺎﻗﺸــــــﺔ
ا&
ـــــــ
اﺕ' اـــ
د.ﺡ ی
ر
ﺕ
ورا
د.أﺡ! *+
أﺱذ
ﺕ
)'(ا $
د.دﻝ -رآ!
أﺱذ
ﺕ
)'(ا $
أﺱذ
أ.د.ر'ن زر $أﺱذ اﻝ
#اﻝ
ﻝ!
ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﳉﺎﻣﻌﻴﺔ 2011/ 2010
ا!%ــــــــ
ﺍﻹﻫﺪﺍﺀ
ﺇﱃ ﺭﻭﺡ ﻭﺍﻟﺪﻱ ﺳﺎﺳﻲ ﺑﻠﻘﺎﺳﻢ ﺍﻟﻄﺎﻫﺮﺓ ﺗﻐﻤﺪﻩ ﺍﷲ ﺑﺮﲪﺘﻪ
ﺇﱃ ﺭﻭﺡ ﺟﺪﰐ ﺣﺬﻓﺎﱐ ﺍﻟﺰﻫﺮ ﺓ ﺭﲪﺔ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ
ﺇﱃ ﺭﻭﺡ ﻋﻤﻲ ﺳﺎﺳﻲ ﻋﻴﺴﻰ ﺭﲪﺔ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ
ﺇﱃ ﺍﻟﻮﺍﻟﺪﺓ ﺍﻟﻜﺮﳝﺔ ﻭﺃﺧﻲ ﺍﻟﻮﺣﻴﺪ ﻭﺃﺧﻮﺍﰐ ﺍﻟﺜﻼﺙ
ﺇﱃ ﻓﻘﻴﺪﻛﻠﻴﺔ ﺍﳊﻘﻮﻕ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﺑﺎﺭﺵ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ
ﺇﱃ ﺍﻟﺰﻣﻴﻠﺔ ﻧﺒﻴﻠﺔ ﻣﺰﻳﺰ ﻭﻛﻞ ﻋﺎﺋﻠﺘﻬﺎ ﺑﻌﲔ ﺟﺎﺳﺮ
ﺇﱃ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﻭﺃﺳﺘﺎﺫﻱ ﺭﺍﺑﺢ ﻓﺎﺿﻞ
ﺇﱃ ﺻﺪﻳﻘﻲ ﺧﱪﺍﺭﺓ ﺍﻟﺴﻌﻴﺪ
ﺇﱃ ﻛﻞ ﺯﻣﻼﺋﻲ ﰲ ﺩﻓﻌﺔ ﺍﳌﺎﺟﻴﺴﺘﲑ ﻋﻠﻮﻡ ﺟﻨﺎﺋﻴﺔ 2007
ﺇﱃ ﻃﺎﻗﻢ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﻘﺪﺱ ﲝﻲ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﻌﲔ ﻧﻘﺎﻭﺱ
ﺇﱃ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﺍﳌﺸﺮﻑ ﻭﺃﻋﻀﺎﺀ ﳉﻨﺔ ﺍﳌﻨﺎﻗﺸﺔ
ﺇﱃ ﻛﻞ ﻫﺆﻻﺀ ﺃﻫﺪﻱ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﳌﺘﻮﺍﺿﻊ
ﺇﻥ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﻴﺤﺘﺎﺝ ﻝﻠﺤﻤﺎﻴﺔ ﺃﻴﺎ ﻜﺎﻥ ﺍﻝﻨﻅﺎﻡ ﺍﻝﻤﻁﺒﻕ ﻤﻥ ﻁﺭﻑ ﺍﻝﺩﻭﻝﺔ ﺴﻭﺍﺀ ﺃﻜﺎﻥ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﺍ ﻤﻭﺠﻬﺎ ﻗﺎﺌﻤﺎ
ﻋﻠﻰ ﺘﺩﺨل ﺍﻝﺩﻭﻝﺔ ﻓﻲ ﺍﻝﺸﺅﻭﻥ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻴﺔ ﺒﻘﺼﺩ ﺘﻭﺠﻴﻬﻬﺎ ﻨﺤﻭ ﺘﺤﻘﻴﻕ ﻤﺼﻠﺤﺔ ﺍﻝﻤﺠﺘﻤﻊ ،ﺃﻡ ﻜﺎﻥ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﺴﻭﻕ
ﺍﻝﻘﺎﺌﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﻝﺤﺭﻴﺔ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻴﺔ ﻭﻴﺨﻀﻊ ﻝﻘﺎﻨﻭﻥ ﺍﻝﻌﺭﺽ ﻭﺍﻝﻁﻠﺏ ،ﺇﻻ ﺃﻥ ﺍﻝﺤﺎﺠﺔ ﻝﺘﺤﻘﻴﻕ ﻫﺫﻩ ﺍﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﺘﺯﺩﺍﺩ ﻓﻲ
ﻅل ﺍﻷﺨﺫ ﺒﻨﻅﺎﻡ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﺤﺭ ﻭﺘﺤﺭﻴﺭ ﺍﻝﺘﺠﺎﺭﺓ .
ﻭﻤﻤﺎ ﻻ ﺸﻙ ﻓﻴﻪ ﺃﻥ ﺘﻁﻭﺭ ﺍﻝﻅﺭﻭﻑ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻴﺔ ﻭﺍﻻﺠﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﻓﻲ ﺍﻝﺠﺯﺍﺌﺭ ﻗﺩ ﺃﺩﻯ ﺇﻝﻰ ﺯﻴﺎﺩﺓ ﺍﻻﻫﺘﻤﺎﻡ ﺒﺎﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ
ﻻ ﺴﻴﻤﺎ ﺒﻌﺩ ﺍﻹﻨﻔﺘﺎﺡ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭﺍﻻﺘﺠﺎﻩ ﻨﺤﻭ ﺍﻷﺨﺫ ﺒﻨﻅﺎﻡ ﺇﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﺴﻭﻕ ﻭﺘﺤﺭﻴﺭ ﺍﻝﺘﺠﺎﺭﺓ ﻭﻤﺎ ﺇﺴﺘﺘﺒﻊ ﺫﻝﻙ
ﻤﻥ ﻤﺠﻤﻭﻋﺔ ﻤﻥ ﺍﻝﻘﻴﻡ ﺍﻝﺨﺎﺼﺔ ﻭﺍﻝﺘﻲ ﺇﻨﻌﻜﺴﺕ ﻋﻠﻰ ﺍﻝﺴﻠﻭﻙ ﺍﻻﺠﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻝﻤﻤﺎﺭﺴﺎﺕ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻴﺔ ﺤﻴﺙ
ﺃﺩﺕ ﻫﺫﻩ ﺍﻝﻅﺭﻭﻑ ﻭ ﺍﻝﻤﺴﺘﺠﺩﺍﺕ ﺇﻝﻰ ﻅﻬﻭﺭ ﻓﺌﺔ ﻤﻥ ﺍﻝﻤﻨﺘﺠﻴﻥ ﻭﺍﻝﻤﺴﺘﻭﺭﺩﻴﻥ ﺘﺴﻌﻰ ﺇﻝﻰ ﺍﻝﺜﺭﺍﺀ ﺍﻝﻔﺎﺤﺵ ﻭﺍﻝﺴﺭﻴﻊ
ﻤﺴﺘﺜﻤﺭﺓ ﻓﻲ ﺴﺒﻴل ﺘﺤﻘﻴﻕ ﺫﻝﻙ ﻜﺎﻓﺔ ﺍﻝﺘﺴﻬﻴﻼﺕ ﺍﻝﺘﻲ ﺘﻘﺩﻤﻬﺎ ﺍﻝﺩﻭﻝﺔ ﻝﺘﺸﺠﻴﻊ ﺍﻻﺴﺘﺜﻤﺎﺭ ﻭﺍﻝﻤﺴﺘﺜﻤﺭﻴﻥ ،ﻜﻤﺎ
ﺍﺴﺘﻐﻠﺕ ﻫﺫﻩ ﺍﻝﻔﺌﺔ ﺜﻐﺭﺍﺕ ﺍﻝﻘﻭﺍﻨﻴﻥ ﻭﺍﻝﻨﻅﻡ ﺍﻝﻤﻌﻤﻭل ﺒﻬﺎ ﻭﺩﺨﻠﺕ ﻓﻲ ﻤﺠﺎﻻﺕ ﺍﺴﺘﺜﻤﺎﺭﻴﺔ ﺼﻨﺎﻋﻴﺔ ﻭﺘﺠﺎﺭﻴﺔ ﻏﺎﻴﺔ
ﻓﻲ ﺍﻝﺨﻁﻭﺭﺓ ﻝﺘﻌﻠﻘﻬﺎ ﺒﺄﻤﻥ ﻭﺼﺤﺔ ﻭﺴﻼﻤﺔ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﺍﻝﺠﺯﺍﺌﺭﻱ ﻭﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﻭﻁﻨﻲ ﻋﻤﻭﻤﺎ ﺩﻭﻥ ﺃﻥ ﻴﺘﻭﺍﻓﺭ ﻝﻬﺎ
ﺍﻝﺤﺩ ﺍﻷﺩﻨﻰ ﻤﻥ ﺍﻝﻤﻘﻭﻤﺎﺕ ﻭﺍﻝﻤﺅﻫﻼﺕ ﻝﻤﻤﺎﺭﺴﺔ ﺘﻠﻙ ﺍﻷﻨﺸﻁﺔ .
ﻜﻤﺎ ﺃﻥ ﻤﺒﺩﺃ ﺤﺭﻴﺔ ﻤﺒﺎﺸﺭﺓ ﺍﻝﺼﻨﺎﻋﻴﺔ ﻭﺍﻝﺘﺠﺎﺭﺓ ﺩﻋﺎﻤﺔ ﻨﻅﺎﻡ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﺤﺭ ﻴﺭﺘﺒﻁ ﺒﻪ ﺤﻜﻡ ﺍﻝﻠﺯﻭﻡ ﺍﻝﻤﻨﻁﻘﻲ ﺒﻤﺒﺩﺃ
ﺤﺭﻴﺔ ﺍﻝﻤﻨﺎﻓﺴﺔ ﻭﺍﻝﺤﻘﻴﻘﺔ ﺃﻥ ﺍﻝﻤﻨﺎﻓﺴﺔ ﺍﻝﺤﺭﺓ ﻤﻥ ﺸﺄﻨﻬﺎ ﺃﻥ ﺘﺸﺤﺫﻫﻤﻡ ﺍﻝﻤﻨﺘﺠﻴﻥ ﻭﺘﺩﻓﻌﻬﻡ ﺇﻝﻰ ﺇﺘﻘﺎﻥ ﺍﻝﻌﻤل ﻭﺯﻴﺎﺩﺓ
ﺍﻹﻨﺘﺎﺝ ﻭﺘﺨﻔﻴﺽ ﺃﺴﻌﺎﺭ ﺍﻝﺴﻠﻊ ﻭﺍﻝﺨﺩﻤﺎﺕ ﻭﺘﺒﻌﺙ ﻋﻠﻰ ﺍﻝﺭﻗﻲ ﺍﻻﺠﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭﺘﺩﻓﻊ ﺇﻝﻰ ﺍﻷﻤﺎﻡ ﻋﺠﻠﺔ ﺍﻝﺘﻘﺩﻡ
ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻏﻴﺭ ﺃﻨﻪ ﻓﻲ ﺍﻝﺴﻭﻕ ﻻ ﺘﺘﻌﺎﺩل ﻓﻴﻪ ﻗﻭﻯ ﺍﻝﻌﺭﺽ ﻭﺍﻝﻁﻠﺏ ﺒﻁﺭﻴﻘﺔ ﺘﻠﻘﺎﺌﻴﺔ ،ﻗﺩ ﺘﺘﻐﻠﺏ ﺍﻝﻤﻨﺎﻓﺴﺔ ﺤﺭﺒﺎ
ﻀﺭﻭﺴﺎ ﺒﻴﻥ ﺍﻝﻤﺸﺭﻭﻋﺎﺕ ،ﻤﻤﺎ ﻴﻀﺭ ﺒﺎﻝﻤﺸﺭﻭﻋﺎﺕ ﺍﻝﻤﺘﻨﺎﻓﺴﺔ ﻨﻔﺴﻬﺎ ﻤﻥ ﻨﺎﺤﻴﺔ ﻭﺘﻨﻌﻜﺱ ﺁﺜﺎﺭﻫﺎ ﺍﻝﺴﻴﺌﺔ ﻋﻠﻰ
ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﻘﻭﻤﻲ ﻭﻋﻠﻰ ﺠﻤﻬﻭﺭ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻜﻴﻥ ﻤﻥ ﻨﺎﺤﻴﺔ ﺃﺨﺭﻯ .
ﻨﺘﻴﺠﺔ ﻝﺫﻝﻙ ﺤﺭﺼﺕ ﺍﻝﺩﻭل ﺍﻝﺘﻲ ﺍﻋﺘﻨﻘﺕ ﻨﻅﺎﻡ ﺇﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﺴﻭﻕ ﻭﻤﻨﻬﺎ ﺍﻝﺠﺯﺍﺌﺭ ﻋﻠﻰ ﺇﺼﺩﺍﺭ ﺍﻝﻘﻭﺍﻨﻴﻥ ﻓﻲ ﻜﺎﻓﺔ
ﻤﺭﺍﺤل ﺇﻨﺘﺎﺝ ﻭﺘﻭﺯﻴﻊ ﻭﺘﺩﺍﻭل ﻭﺇﺴﺘﻬﻼﻙ ﺍﻝﺴﻠﻊ ﻭﺍﻝﺨﺩﻤﺎﺕ .
ﻭﻜﺎﻥ ﺃﺴﺎﺱ ﺇﺭﺍﺩﺓ ﺍﻝﻤﺸﺭﻉ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻨﻴﺔ ﻓﻲ ﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﻭﻤﻥ ﻭﺭﺍﺌﻪ ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻝﻭﻁﻨﻲ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ ﺭﻗﻡ 02/89 :
ﺍﻝﺼﺎﺩﺭ ﻓﻲ 07ﻓﺒﺭﺍﻴﺭ 1989ﻭﺍﻝﻤﺘﻌﻠﻕ ﺒﺎﻝﻘﻭﺍﻋﺩ ﺍﻝﻌﺎﻤﺔ ﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﻭﻤﻥ ﻭﺭﺍﺌﻪ ﺴﻠﺴﻠﺔ ﻤﻥ ﺍﻝﻨﺼﻭﺹ
ﻤﻨﻬﺎ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﺤﺩﻴﺜﺎ :ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ ﺭﻗﻡ 02/04ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 05ﺠﻤﺎﺩﻱ ﺍﻷﻭل 1425ﻫـ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 23ﻴﻭﻝﻴﻭ
2004ﻴﺤﺩﺩ ﺍﻝﻘﻭﺍﻋﺩ ﺍﻝﻤﻁﺒﻘﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻝﻤﻤﺎﺭﺴﺎﺕ ﺍﻝﺘﺠﺎﺭﻴﺔ ﻭﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ ﺭﻗﻡ 08-04ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 27ﺠﻤﺎﺩﻱ ﺍﻝﺜﺎﻨﻲ
1425ﻫـ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 04ﻏﺸﺕ 2004ﻴﺘﻌﻠﻕ ﺒﺸﺭﻭﻁ ﻤﻤﺎﺭﺴﺔ ﺍﻷﻨﺸﻁﺔ ﺍﻝﺘﺠﺎﺭﻴﺔ ،ﻭﻜﺫﺍ ﺍﻷﻤﺭ 03/03
ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 19ﺠﻤﺎﺩﻱ ﺍﻷﻭل ﻋﺎﻡ 1424ﻫـ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 19ﻴﻭﻝﻴﻭ 2003ﻴﺘﻌﻠﻕ ﺒﺎﻝﻤﻨﺎﻓﺴﺔ ،ﻭﻜﺫﺍ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ
ﺭﻗﻡ 12-03ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 29ﺸﻌﺒﺎﻥ 1424ﻫـ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 25ﺃﻜﺘﻭﺒﺭ 2003ﺍﻝﻤﺘﻀﻤﻥ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻘﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﻤﺭ
ﺭﻗﻡ 04/03ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 19ﺠﻤﺎﺩﻱ ﺍﻷﻭل 1424ﻫـ ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 19ﻴﻭﻝﻴﻭ 2003ﺍﻝﻤﺘﻌﻠﻕ ﺒﺎﻝﻘﻭﺍﻋﺩ ﺍﻝﻌﺎﻤﺔ
ﺍﻝﻤﻁﺒﻘﺔ ﻋﻠﻰ ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺇﺴﺘﺭﺍﺩ ﺍﻝﺒﻀﺎﺌﻊ ﻭﺘﺼﺩﻴﺭﻫﺎ ،ﻭﻜﺫﺍ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ 08/05ﺍﻝﻤﺘﻌﻠﻕ ﺒﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﺼﺤﺔ ﻭﺘﺭﻗﻴﺘﻬﺎ ﻭﻜﺫﺍ
ﺍﻷﻤﺭ ﺭﻗﻡ 03/09ﺍﻝﻤﺅﺭﺥ ﻓﻲ 29ﺼﻔﺭ 1430ﺍﻝﻤﻭﺍﻓﻕ ﻝـ 25ﻓﺒﺭﺍﻴﺭ ﺴﻨﺔ 2009ﻴﺘﻌﻠﻕ ﺒﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ
ﻭﻗﻤﻊ ﺍﻝﻐﺵ ﻭﻤﻨﻬﺎ ﻤﺎ ﺘﻡ ﺘﻌﺩﻴﻠﻪ ﻭﺇﻝﻐﺎﺀﻩ ﻤﻥ ﻗﻭﺍﻨﻴﻥ ﻭﻤﺭﺍﺴﻴﻡ ﻭﻗﺭﺍﺭﺍﺕ ﺠﺎﺀﺕ ﻝﺘﻜﻤل ﻭﺘﻌﺩل ﺍﻝﻨﻅﺎﻡ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻨﻲ
ﺍﻝﻤﻭﺠﻭﺩ ﻤﻥ ﻗﺒل ﻭﻤﻥ ﺒﻴﻨﻬﺎ ﺍﻷﻤﺭ 03/03ﺍﻝﺴﺎﺒﻕ ﺍﻝﺫﻜﺭ ﻏﻴﺭ ﺃﻨﻪ ﻭﻤﻊ ﺃﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻝﻨﺼﻭﺹ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻨﻴﺔ ﺴﻌﺕ ﺇﻝﻰ
ﺃﻥ ﺘﻜﻭﻥ ﺇﻁﺎﺭ ﻭﻤﺭﺠﻌﻴﺔ ﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﺇﻻ ﺃﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﻝﻡ ﺘﺘﻤﻜﻥ ﻤﻥ ﺍﻝﺘﻤﻠﺹ ﻤﻥ ﺴﻴﻁﺭﺓ ﺍﻝﻤﺴﺅﻭﻝﻴﺔ
ﺍﻝﻤﻭﺠﻭﺩﺓ ﻓﻲ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻥ ﺍﻝﻤﺩﻨﻲ ﺃﻱ ﺍﻝﻤﺴﺅﻭﻝﻴﺔ ﺍﻝﻤﺩﻨﻴﺔ ﺒﺎﻝﺘﻌﻭﻴﺽ ﻭﺨﺎﺼﺔ ﺍﻝﻤﺴﺅﻭﻝﻴﺔ ﺍﻝﺠﺯﺍﺌﻴﺔ ﺍﻝﺭﺩﻋﻴﺔ ﻤﻥ ﺤﻴﺙ
ﺍﻝﻘﻤﻊ ﻭﺍﻝﺠﺯﺍﺀ ﻭﻫﺫﺍ ﻭﺇﻥ ﺃﻫﻡ ﺤﻤﺎﻴﺔ ﻴﺘﻠﻘﺎﻫﺎ ﺍﻝﻤﺴﺘﻬﻠﻙ ﻫﻲ ﺍﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻨﻴﺔ ﺍﻝﺭﺩﻋﻴﺔ ﻭﺍﻝﺤﻤﺎﻴﺔ ﺍﻝﺠﺯﺍﺌﻴﺔ ﺍﻝﺘﻲ
ﻴﻤﻜﻥ ﺍﻝﻠﺠﻭﺀ ﺇﻝﻴﻬﺎ ﻋﻨﺩﻤﺎ ﻴﺠﺩ ﻗﺼﻭﺭﺍ ﻓﻲ ﺤﻤﺎﻴﺘﻪ ﻤﻥ ﺠﺎﻨﺏ ﺍﻝﻘﻭﺍﻨﻴﻥ ﺍﻷﺨﺭﻯ ،ﺫﻝﻙ ﺃﻥ ﺍﻝﻨﺼﻭﺹ ﺍﻝﻘﺎﻨﻭﻨﻴﺔ
ﺍﻝﻤﻭﺠﻭﺩﺓ ﻅﻠﺕ ﺘﺤﻴل ﻋﻠﻰ ﺍﻝﻌﻘﻭﺒﺎﺕ ﻭﺃﺤﻜﺎﻤﻪ .
ا
او
ه ا! اا ا
ه ا ااي ؟ و اه ؟ وه و
اع
ااي
و 5ا#$ص ا 004وا 3$إذا *ر-. /0رض اا* ،وه أن ه& %ا#$ص
ﺕﺵ< ;:ت ا :وا!8ت ا#*8د ا ﺕه اا ؟ و ه اAﺝاءات ا>:
HIاا Gا ﺕ . Fوﺹ! Dوﺱ DBﺥﺹ
. :ا Gا KLواIاع ،وJ
ه GاUﺵIص اNهن * T!>. 00و :.ه& %اا Gآ Rر اؤل ﺡل اNو ا $
VIا$:ي وه أ* .اع ااي W <Xار *.ا:ت ا4ر 0آ
ا\ 0؟
5A.إ< ه&ا 0ءل ﺡل ى
:ا.4:ت ا4رة *Y 00ن ﺡ
:
،ﺱاء ﺕ ا.4:ت ا;> <X 4اUﺵIص ا;> :أو اUﺵIص ا $:؟ وه ه$ك
ﺕ0* J . $ن ا.4:ت اUﺹ و*0ن .. :
02/89ا>X. Lر %ﺕ .ا ﺝاز ؟ و
ه ا!ل ا4ﺡ Yن ﺡ
:ه&ا و30ا 8ﺕع ل ا>! Tرأ $أن $0ول ه&%
ا! #4ة أﺱﺱ <Xﺡ ا $ت ا&Lا وااد ا8ﺱBآ دون 4اIت ،
آ :0 Gض
ه&ا ا>! Tاd8و>X. 0ر B4 X5 %وواﺱ ﺝا ،و>X.ر%
<$:.ااﺱ .
و! ا hLوﺕ> gا
4:ه&ا ا5ع إرﺕ / fﺕ D 4إ<
J #وه&ا #
:.ﺕ ي
;. :ر ار ! Iا ،ﺡ Tﺕ$و
/ا\ #اUول ;0ق ا! ا $
،ﺙ Gﺕ
/5:ا\ #ا 0Rإ< إﺝاءات ا :.اIﺹ h:>.اا Gاﺱ .وأهG
ا.4:ت ا4رة وآ&ا إﺝاءات :.ا VIا$:ي وأه Gا.4:ت ا D Bوى ﺕ;> 4
، D Xوه&ا آ Dو
;I 4ا .
1
ا
ا اي
ار اری ی ا
ا ا ول :ار اری & $ا$%ا "#ای
ا' ا ول :ا ا ا وا
اق ا .
ا$ع ا ول :ا ا ا .
ا$ع ا)* :ا ا
اق ا .
ا' ا)* :ا ا وا وﻡن .
ا$ع ا ول :ا ا .
ا$ع ا)* :ا ا وﻡن .
ا ا)* :ﺡی ا & /ا$%ی .ا-ﺱ
+
ا' ا ول :ا)ﺱس ا
'ي
%اﺱ#ﻡ" ﻡ!ل ا .
ا' ا)* :ا)د ا " %ا ﺕف إ* ا .
ا ا) :ا دو" وإ. ""0
ا' ا ول :ا دو"
ا$ع ا ول :ﺕ"45ت ا)ﻡ ا2ة و ا .
ا$ع ا)* :ا إ8ر ا6ﺕ"0ت او" .
ا' ا)* :ا إ. ""0
ا$ع ا ول :ا دول ا ) 9":ﻡ!< ا
ون ا.( !":
ا$ع ا)* :ا إ8ر ا! 5ا)ورو>" .
2
ا ا ول :
*ق ای ا #/1
ا ا ول :ﺹر ﺕ$1ی 8ا 74وااع 6ااد ا34ا#
.............................................................ص20
ا' ا ول :ﺝ ا' ا GBوا:اع اD"E
ا$ع ا ول :ﺝ 2ا:اع
أو; :ﺕ
Hا:اع
ﺙ* :ﻥDق ﺕ "EDﻥ Iادة 429ﻡ Mق.ع
ﺙ) :أرآن ﺝ 2ا:اع
-1
ا آ Mادي
-2
ا آ Mا
5ي
ا$ع ا)* :ﺝ 2اGB
أو; :ﺕ
Hا GBوﺕ 2ﻡ5R5ع ﺝ اGB
-1ﺕ
HاGB
-2
ﻡ5R5ع اGB
ﺙ* :أرآن ﺝ 2اGB
-1ا آ Mادي
: 1-1إﻥ%ء ﻡ5اد أو ﺱ Tﻡ5%Bﺵ
: 2-1ا
ض أو و T"E TRأو اT"E
: 3-1ا
ﻡ Yﻡ5اد ﺥ 4ﺕ
Yا GBوا * X 2اﺱ
: 4-1ا GBا\در ﻡ Mا\ ف أو ا2ﺱ[
-2ا$آ> ا/.ي :
ا$ع ا) :ﺝ 2ا"2زة Bض " ﻡ %وع
أو; :ﺕ
ﺙ* :أرآن ه_^ ا!
: 1ا آ Mادي
: 2ا آ Mا
5ي
ا' ا)* :ﺝ aا GBوا:اع ا%دة و " ا
ا$ع ا ول :ﺝ aا:اع وا GBا%دة
ا$ع ا)* :ﺝ aا Yوا eب وا! ح اbD:
3
أو; :أرآن ا Yوا eب وا! ح اbD:
:1
ا................................................................................................................................ bD:ص38
: 2را> Dا"EE
..................................................................................................................ص40
ﺙ* :ا gوف ا%دة
.............................................................................................................ص41
ا ا)*:ا$1ا 8#ا/ص & * 6ص ﺹ
..................................................................ص42
ا' ا ول 24 :
ا..............................................................................................................ص42
ا$ع ا ول :ا 2ا!ل ا\"6ﻥ واED
أو; :ا5اد ا ﺕﺥ YﻥDق ا2
– 1ا5اد
.................................................................................ص42
......................................................................................................ص42
ا\"6ﻥ" ......................................................................................................................................ص42
-2ا)ﺝiة ا"ED
............................................................................................................................................ص43
-3ا5اد اﻡ وا:رات
..........................................................................................................................ص43
ا$ع ا)* :ا 2ا!ل ا_Bا' و ﻡ!ل ا!" Yوا H"g
أو; :ا 2ا!ل ا_Bا'
................................................ص44
...................................................................................................................ص44
ﺙ* :ا 2ﻡ!ل ا!" Yوا H"gاEﻥ
.....................................................................................ص45
ا' ا)* :ا 2ا!iا'" M"n5اmه" l2E> Mوﻡ
ﺝ ا' ا GBأ kء ﺕbد أل
و"n
.............................................................................................................................................................ص47
ا$ع ا ول :ﺕ! ا)
ل ا ﺕ52ل دون "0م ا M"n5اmه" >0 > Mا!5دة و T0اGB
>bل
و............................................................................................................."nص47
ا$ع ا)* :أرآن ا!
أو; :ا آ Mادي
............................................................................................................ :ص47
..........................................................................................................................ص47
ﺙ* :ا آ Mا
5ي
........................................................................................................................ص48
ا ا) :ﺝ$ی اBرﺏ ا$%
$4و&
.....................................................................................ص48
ا' ا ول :ا آ Mادي ! اeر> "
ا %و ..................................................ص48
ا' ا)* :ا آ Mا
5ي ! اeر> " ا %و
............................................ص51
ا ا$اﺏ" :ﺏ H.أ*اع ا$1ا 8#ا$ﺕ$F >
Gف ا D%ا/.ي
ا' ا ول :ا! ا' ا\06د
.........................................ص52
..................................................................................................ص52
ا' ا)* :ا! ا' ا "E eوا"
......................................................................................ص53
4
ا ا
: Iدور ا1ت ا$ﺱ و $Jا$ﺱ 6ﺡی
ا.........................................ص54
ا' ا ول :دور ا!ت ا ﺱ"
ا$ع ا ول :دور ا6دارة ا#ﻡ آ i
ا .................................................................ص54
ا...................................................................ص54
ا$ع ا)* :دور ادارة ا " ا
أو; :إدارة ﻡ ا E0ا!5دة و T0اGB
ﺙ* :إدارة ا5ا4ت ا"ﺱ"
.......................................................................ص55
..................................................................................ص56
.............................................................................................ص56
ا' ا)* :دور ا!ت " ا ﺱ" ا
ا$ع ا ول :ﺝ
"ت اM"r
........................................................ص57
........................................................................................ص57
أو; 5n :ر ﺝ
"ت اM"r
...............................................................................ص57
ﺙ* :ﺕ Y"r%ﺝ
"ت اM"r
..............................................................................ص58
ا$ع ا)* :دور ﺝ
"ت اM"r
...............................................................................ص58
أو; :و "nا <"2وﺕ Y"sاM"r
...........................................................................ص58
ﺙ* :و "nاع Mﻡ\ aاM"r
..........................................................................ص58
-1 -1اع Mا\ 2ا!" 8 M M"r
اﻥ5ن ...........................ص58
-2اع Mا\ 2ا!" 8 M M"rاrح
.................................ص59
5
ا ا)* :إﺝ$اءات اﺏ .وا.ﺏت
ا ا ول :ا ﺵص اPهن ﺏ ﺝ$ا 8#ا 74وااع
ا ا)* :ﺡود إ ﺹت ا ﺵص ا3ی> ﺡدﺕ 8ادة 15
ﻡ0 Mﻥ5ن 02-89
ا' ا ول :دﺥ5ل ا)ﻡآ Mا5ﺝ5دة " ا !ت أو ﺕmدى " ا:ﻡت
ا' ا)* :ﻡ
وإEkت ا)ل ا :ﻥ5ن ﻡ e2
ا' ا) :أﺥ_ ا
" ت
ا ا):ااﺏ $ا WواVی ااﺝ' اﺕذه 6ﺡ ﺙت &م
ﺏ
ا/جج.
ا' ا ول :ا [2ا v0mوا [2ا ' 5ج أو ا:ﻡ
ا$ع ا ول :ا [2اv0m
ا$ع ا)* :ا [2ا ' 5ج أو ا:ﻡ
ا' ا)* :و H0ﻥ%ط اmﺱ أو اmﺱت اmو 8 Mح ا 5ج
yﺱ#ك.
ا' ا) :ا
* Yﺝ
Yا 5ج ﻡ>D
ا' ا$اﺏ" :ﺕ "Bا\ و! iا 5ج " ا>D
ا$ع ا ول :ﺕ ""Bا\
ا$ع ا)* i! :ا 5ج " ا>D
ا' ا
: Iإدة ﺕ5ﺝ"{ ا !ت ا5!2زة إذا آﻥ# >0 vﺱ#ك
ا' ادس :إﺕ#ف ا !ت ا5!2زة
ا ا$اﺏ" :ﺕیW* $م ات ﺵ[ ا #Bا/ﺡ &ان اV$ﺏ اPه> **V
ا ا
: Iإﺝ$اءات اﺏ .اﺹ ﺏ ﺵص ا/.ی
ا' ا ول :ا6ﺥ\ص ا 2وا6ﺥ\ص او
ا$ع ا ول :ا6ﺥ\ص ا2
ا$ع ا)* :ا6ﺥ\ص او
ا' ا)* :إﺝ اءات ﺕ وﻡ>
ا I:%ا
5ي و>
Xاﺵ6rت ا4:
ا ادس & :ﺏت " ﺝ]اءات" ﺝ$ا 8#ا 74وااع و&ﺏت ا D%ا/.ي
وا$1ا 8#اﺹ
ا' ا ول>5:ت ﺝ ا' ا GBوا:اع
ا$ع ا ول :ا
>5ت ا 2 E
ا$ع ا)* :ا
>5ت ا""r
أو; :ﻡ\درة ا 5ج
ﺙ* :ا Bا '
ا$ع ا) :إBء ا ﺥ\ و ا ات و ا! Yا!ري أو > 0Dا 2
ا$ع ا$اﺏ" :ﻥ %ا r2ا\در >داﻥ
ا' ا)* :ا
>5ت ا
"ED '#ا I:%ا
5ي
ا$ع ا ول >5 :ت ا! ت وا! a
ا$ع ا)* :ﻡى ﺕ "EDا
>5ت * ا I:%ا
5ي
أو; :و H0ﺕ "_ ا
>5
ﺙ* :ا6ء ﻡ Mا
>5ت أو ﺕbﺝ" Yا > D
6
ﺙ) :ا
5د
راﺏ "24 : .ا5ا> ا"'e
ا' ا) >5 :ت ﺝ اeر> " ا %و وﺝiاءات ﻡ :أrم
ا 2ا\"2
ا$ع ا ول :ا
>5ت
ا$ع ا)* n:ف ا%
ا$ع ا) :ﺝiاء ﻡ :أrم ا 2ا!ل ا EDوا\"
ا$ع ا$اﺏ" :ﺝiاء ﻡ :أrم ا 2ا!ل ا_Bا' و ﻡ!ل ا!"Y
وا H"gاEﻥ
ا اﺏ" :اPو ا]1ا#
ا' ا ول :اPو ا]1ا D% #ا/.ي 6ا$%ی" ا]1ا$#ي
ا$ع ا ول :اmو" ا!iا'" I:%ا
5ي و ﻥ5ن ا
>5ت ا!iا' ي
ا$ع ا)* :اmو" ا!iا'" I:%ا
5ي >
Xا5اﻥ" Mا 4:وا"EDت
ا"'e
ا' ا)* P
:و ا _/و ا$ف وازع وارد
ا$ع ا ول :ﻡmو" ا 9
ا$ع ا)* :ﻡmو" ا 2ف
ا$ع ا) :ﻡmو" ا5زع
ا$ع ا$اﺏ" :ﻡmو" ا5رد
اﺕــــــــــ
#Vا$اﺝ"
ا+ﺡـــــــــa
اـــــــــ$س
7
أـــ ب ا ــ ر اع
• ! ا اق ا ان او
آ
ات .
• ! ا #ﺝ
!& م ا!( #ق ا' ن & #$! %ا #
ه
! 3ا' ن دا
0& 1آ
ات و
./آ .ا#-وف ،آ ان
ا# ! ? #د '>ص او ا<5ا'ت ،ﺏ: .ت . $9ا!8ب ،وا6ا 5
ﺏ ?-! $ Aدول ا!? ،و? ! #ت وق ﺱ&ﺱ& و
، B
#ﺏ .ات
.8اق ا>Fد واﺝ &5و
(>Eا5ب ا#ب ا!& ا. &'D
• آ $و أه& هGا اIع '&& أ: K
او :أن ه SGا ? QRﺏ P#8أو 'Fن ﺏ!& 0Aﺏ .آ' ، NوزاN !#8ت 5Aو A F#ا#
3وع ا'ن ا Rا
TR
!&$Uو 5Iوا( ا ! 3ا. & 3
ا $ :و أه& ا ا#-' &1Aا Sاو ا-' 3م ا>Fدا ق واGي Zدي ا 3ﺱ&#9ة ا9ع اRص و/ر Uا T1ا &&Aذوي اAذ
& 3$ا
T&!I 6U#و'#-ا آ! Gم آ أو >Fر ا
ا'& إذ أن ه SGا #ض وﺝد 5ﺏ& ا ]Aأو ازع وﺏ& ا ،آ
أن ه SGا #(Fة
#U 35ا! Fدون ﺏ Fﺝر ا & .
ا ا :ا5ت
هGا اIع 35ا ]Aا& وآ Gا ]Aارن
ﺏ!_ ا^&ن.
ا
اي
ار اری ی ا
ﺕ وﺕ /
إذا آن اع ار ا
إ ة ﺡ ا*)(' إ& ﻡ $اﺏاء اﺏ! ا!
أﺙء ا2زﻡ ا&0د ا.ﺡ ا ا-ﺡ ,ا ،ﻥ! 9ز دة ﻡ <.اس و 895ا&ﻥج 5اء
ﺏ) >$ا، <.و أدى إ ارﺕ@ع ا2ﺱر @!0 ,Bد ا0د ( ﻡ ارﺕ@، )5ءن ه >$ا
ﺕد ا )5د ﺱ! Jﻡ اJم ﺕ@وت !) ﻡى ﺕ GHاع ﺕ
(!Fات ا&0د و
ا& !5-و ا*!ﺱ! آ 5 Gﻡ ار (5ا ا ، '()*( !K9آ ان ا & *@!
ﻡ) ا& Lﻡ! ﺏ.ق ﻡد و (5ذ' ﺱJم ﺏراﺱ ا.ر ار Nا*)('
5ااMK
ا Jﻡ
Pأول ﺙ ﺡ ا*)(' ﺏه او و ا !(0Qﻡ
PﺙP
ا ا!ول :ار اری ' %ا&%ا #$ای
ﻡ VHل دراﺱ اا MKا !0 !
Jا!اث اJﻥﻥ ا$ي @(Hه >$اا MKﻡ ﻥS
0ﻥﻥ! S ،اJﻥﻥ! ا! ﺕ Gﺙ ه Wﺙر ا.ﺏ Mا !(5 '$ ، Jﺡ ﻥ@) ا
(*)(' أن ﻥ
) ﻡ $ﻥXﺕ) ،ءذا اﺱ Bه >$اا MKﻥ 9أن ﺡم اول ﺕ(' ار @J
ﻡ ا 2ي أﻡم ا2زﻡت ا&0د و ا& !5-ا آﻥ ,ﺕ ﺏ) ا
Vد وﺕ) ﺡو اY!@N
ﻡ) وﺡ [ Zذ' ،ﺱJم ﺏض (ا MKا Jﺏ*(*G
ا <(.ا2ول:ﺡ ا*)(' 5ا@ا 5وااق ا J
ا%ع ا!ول :ﺡی ا ') ا%ا')
0ﻡء ا ! ﻡ اول ا)! ﺏ MBﺡ (*)(' وذ' ﻡ $اJن ا G
0 !*Nا!Vد
)50ق م( .وﻡ ﻡ59ت اJاﻥ! ا ا وﺹ( ,إ! Xه) 0اﻥ! ا(' ˝ﺡر ﻡ< ˝ أول
ﻡ(ك ا2ﺱة اﺱ ، 5وآن ﺕ ” Mﺡر ﻡ<“ ادر ﺱ 1330ق.م ﻡ أه ا ت
ا !K9ا&0د وﻡ ﻡاد ه$ا اJﻥن ) (1م 8/ا 9اNﺹ ﺏ@! 5ا$ﻡ اا !LjﻡM
ﻡ( ا[ا ، <Kآ 5ا(' ﺏHر * kﻡlﺱ kا2ﺱة ااﺏ Mو ا (5ﺕ M!9اJاﻥ!
ا ا آﻥ ,ﺱKة >)5ﻡ MإدHل ﺏ mا Vت )!(5و )-ﻡ 59واﺡة ﺱ!,
ﺏ 59ﺏHر *“gropu bacckoris” k
) – (1هر
!< ،ﻡ اﺙر ار oاوﻡﻥ –ﻡ59ت 0اﻥ! ﻡ –ﻡ (9اJﻥن و ا&0د ،ص ،633س.1941. 11
و 0اﺱ ا Gﺏ)$ا اJﻥن ﻡ ا ا
(.و اوﻡﻥ ﺡ 5م 213ﻡ!Vد ،وﻡ
ﻥص ه$ا ا MاNﺹ ﺏ ا*)(' أﻥ ﺡد ا* اJﻥﻥ (@Kة9 V،ز اﺵاط Kة
) (1
ﺱ أآ ﻡ 1/3ﻡ رأس ال،وﺡﻡ ,ا@Kة اآ
.وآﻥ ,اJﺏت ا !K9ﺕ wNا2ل
ا ﺕ kا( ا&0د (
Vد ﺏJﺏت !K-ﻡ Gﺕ Y! 8اJد،أو ا Zا&0د xاد
)ا*)(! ( ﻡ:Gا yFا ! Gوااز وآﻥJ5 ,ﺏ ا9ﻥ ا! ﺕ M.0 Gا!
) (2
ا%ع ا,ﻥ:ﺡی ا /ا%.اق ای
ﺏأت ه >$ا ﺏءﺹار 0ﻥن –اروﻥ -ا$ي أﺹر> ا(' -أروﻥ -ﻡlﺱ kأﺱة-أور -ا
ﺱﻡ .وﺏأ ﺡ ﺱ 2050ق.م و ه$ا اJﻥن أ0م 0ﻥن ﻡ Yﺡ ا{ن .و 0اﺡى ه$ا
اJﻥن (5ﻡاد ﺕ(| ﺏاز و اJد واXﻡ! ا& 5-و إFء اس وآ$ا ﺏ mادي
،ﺙ -ء 0ﻥن "أور آ"!-ﺱ 2355ق.م وﺕ إﺹVﺡﺕ ﻡ أ0م اQﺹVﺡت ا&0د و ﺵ(,
إFء أو ﺕ Y!@Nا[ا <Kااآ ﺡ!$ Pآ أﻥ أ |(jﺹاح ﻡ آن ﻡ!Jا ﺏ*
< د أو
Bأو
اﻡ ،و (5 [0اﺱVFل ا[! Yﺏ Mا!2ء ﻡ ﺵاء ﺡ!اﻥت وﺏ!ت ﺕﺏ!) إ& ﺏBه ﺙ
ء 0ﻥن "إﺵﻥ " و 5 0ﻡ*0 GKﻥﻥ! ﻡ@ 0أه) ﺕ أﺱر ﺏ mا*( Mو ا9 Qز و اJض)(3و ﻡ أه اJاﻥ! اNﺹ ﺏ ا*)(' ااق ا Jه 0ﻥن "ﺡراﺏ" Jآن ﺏ ﺕ!S
ا0دي ﺏرع أﺙن ا*( Mو أﺕب ا
j2ء و ا9اﺡ! و أ-ر ا
!Kو ا !j!Nو ا9ر
و ا5ة وا(
)(4
ا 0ا,ﻥ:ﺡی ا ') ا%34ی 2و ا%وﻡن
ا%ع ا!ول:ﺡی ا ') ا%34ی2
و ﺕ
أ ا ا ! 5ا | Qﺏ ا(' "دراآن "ا أﺙ! 5م620ق.م و
ﺏ530م ﻡ ﺹور اJﻥن أﺏل ﺏJﻥن "ﺹن" ﺱ600ق.م و أه ﻡ !(5 Gا*)('
ﺕ ﺱ ا@Kة،وﺕ اﺏ ا@ﺡ yو ﺕ M!9ا9رة و ا 5أﺙ! ﺏ Gﻥ Sا( و
ا k Jو ا Gأﻡ ﺏ*
(9ا Kا ﺕ Gا5اء (5ﻡ(ت اس و ﺡ )0Jآ9ا KاNاع و
ا! kاﻡVت ا9ر .ن (5ا[ر ر Mد5ا> Qﻥ8ال اJب ﺏ9ﻥ .
ا%ع ا,ﻥ:ﺡی ا ') ا%وﻡن
اه اوﻡن ﺏ! أآ
0ر ﻡ ا (*)(' Hﺹ 5ﺕض اQﻡ
اjر إ ا2زﻡت .ن
ا2ﺏjة (ن (5ﺕ@دي ه >$أ&زﻡت ﺏءﺹار اJاﻥ! ،ر 0ﻥن ا2اح اQﺙ 5 5م451
)
5 – (1ال،ﺕر oا Sا*!ﺱ! و اJﻥﻥ! و ا&0د ،صJ229ة ،291ا
.ا&و.1935،
)- (2ـ ﻡ @.ﺱ! أﺡ ﺹ،Jﺕر oا SاJﻥﻥ! و ا& !5-ﻡ،ص،1989،293وأ [ ا M-ا*ﺏ|،ص. 293
)- (3ـ
5س ا!دي،ﺕر ، 1988 oﻡ دار اب ( 5
.و ا،ص94
) (4ﻡ ﺏ!ﻡ ﻡ)ان،ﻡ واق ا&دﻥ،ج،10ص،257دار ارف ا9ﻡ!،و أ [ ﻡد ﺱVم زﻥﺕ –0ﻥن ﺡراﺏ-ﻡ (9ا(م
اJﻥﻥ! و ا&0د ،ع،1971 ،1ص13ص.14
و!> ﻡ اJاﻥ! اH2ى !Sﺕ ا
Vد ﺏ*( Mا$Fا !Kوﻡ Mا&ﺡر و ا ﻡ ارﺕ@ع
ا2ﺱر،و(!Jم ﺏور ا0ﺏ اﻥXوا و !@ ا
0ا&ﺱاق و ا*ر )5ت إ ﻡ H Yص '$
* ا*< أو ﺡآ ا*ق ، Edile curule ،و ذ' 5م367ق.م
و < (5 (5إدارة ا2ﺱاق و ا2ﻡآ اﻡ ،و 0آن اHص |( ! K[0ﺏ
!ع
)(1
آ[ از5ت ﺏ! ا، 5Jآ ان ﻡ) ﻡا
0ا!9ت و اQﺵاف (5ﺕ ا ،
) (2
و اﺕNذ ا-Qاءات اVزﻡ Mارﺕ@ع ا2ﺱر (5ا wH2ﺏ*
(ZJ
وﻡ ل (5اهم اوﻡن ﺏlون ا
Vد ا&0د ﻡ9ل ا أﻥ (5 5وﺙ |Kﺏ
ﺕlآ و-د Hﺹ! روﻡﻥ! أﺏ ﻡ $ﻥ) اJن ا2ول ق.م و آن K0ه ه "ﺏو س"و ﺏ)>$
اﺙ0 |Kا Kا وآ!ﺕ)،و أه) ا
! $و اس،وا
،Gوام و ا(ﺏ!ء...
)(3
أﻡ ﺏ*
Mا&ﺡر و ا ﻡ ارﺕ@ع ا2ﺱر-:
Jأﺹر ا2ﺏjة اوﻡن ﺕ ت ﺕ <0ا8N $ﻥن ا*( Mو اﺹ! Gﺏ)ف ر Mأﺱره،و
ﺏ( ,FاJﺏت ﺡ ادرة و ا@ اlﺏ،ﻡ ذ' 0ﻥن""!-ا$ي <0آ Gﻡ @ ﺏ*( ﺏ
ﺵا )Kو 5 Mﺏ!) <
*!،ارﺕ@ع أﺱره،و !< ﺏ '$رﺏ ﻡ ورا)K
) (4
وﻡ ذ' [ G Zأن اوﻡن اها أآ ﻡ !ه اا MKا Jﺏ ا*)(' ﺏ
اﺡر ا*( Mو ﺕ ا2ﺱر (*( Mا$Fا !Kوض J5ﺏت ﺵ ة ﺕ Gإ J5ﺏ ا5Qام أﺡ!ﻥ.
ا ا,ﻥ:ﺡی ا /ا&%ی .ا4ﺱ6ﻡ
ﺕ)!:
5ا ا&ﺱVﻡ! ﺡ ) (*)(' اﺱ) ,ا!ة اQﻥ*ﻥ! آ() ﺏ
5ر ا*)(' [5ا
!) ).(5
وﺡ ا اQﺱVﻡ! *(8م ا (5 Sا2ﻡر ا [Jا (5 S( )!(5 Sﺡ!ة
اQﻥ*ن أ آن ﻡ*)( أم ! ﻡ*)(' وه >$ا2ﻡر ﺕف ﺏ(!ت ا : kNا ،ا@ ، kوا*، G
ال وا GJو ﻥ
! ﺡ ا*)(' ا اQﺱVﻡ! (8م اف 5 (5ة ﻡJﺹ ) (6ﺏء
ﻡ ا9 Qر:
أو : 8ا;%وریت /وه ا & ﺏ ﻡ) !ة اس اﻥ! واﻥ! ﺏ! Pإذا Jت ﺕﺕ< )!(5اVHل
ﺡ!ة اس اﻥ! وﺡ )!(5 GاJب اﻥ! وا{Hة ،أي أن ا اQﺱVﻡ! ﺕ ﺏازع ا
) - (1ﺱ! أﺡ اﺹي ،ﻡ ﺕ ,ﺡ ا | Qو اوﻡن،دار ا)[ اﺏ!،ﺱ ،1989ص.128
) – (2اﺹ@وي ،ﺵ اوﻡن ،دار ا)[ اﺏ!،ص.38
) – (3ﺱ! اﺡ (5اﺹي ،ا M-ﻥ@* ،ص.128
) (4ـ -ﻡ @.آﻡ Gآ!ة،ا.ر ار 9( Nا Kا&0د ،ﻡ (9ا[Jة،ع،1972 ! ،7ص25
)- (5ـﻡ[ن اﻥ
ﺹ،ﺡ ا*)(' ا@ Jا&ﺱVﻡ،ﺱ،>1404ط،1ص.20
) (6ا ،
jااJت أﺹل ا2ﺡم ،دار إﺡ!ء ا< اﺏ! ،ص 20وﻡ ﺏه .
ﺕ !-آ Gﻥط وﺏNﺹ ا&0دي ﺏﺱر ا*( ر0ﺏ ا ﺕ آ Gﺕف ﻡ ﺕﺕ
وﻡ*lو! 5أﻡم ا ).(1
ﺙﻥ :ا=ت /وه ا ج إ!) اس Mاج ود Mا[ر وا )5 Jﺏ! Pإذا Jت
ﺕﺕ< !B )!(5ﺡ!ﺕ) دون أن ﺕ GNه >$ا!ة @! (| ﺏل ,(5ا 5ﺕ!
وﺕ!> وﺡ@ Sا[!ع 0 Jل رﺱل ا ﺹ( ا !(5وﺱ( ":إﺕ9وا ﻡل ا!! ﺡ & ﺕXآ(
ا. 0
ﺙ:,ا)ت /وه ا2ﻡ ا ﺕ )![Jاوءة وﻡرم اVH2ق QﺱVم إذا – ﺡ
ا*)(' – !J5 (5ة ا@د ،وا8اﻡ ﺏ! د ا! Yﺏ!< ا !Nوااب ا$ي (5
اﻥ! وا{Hة ذا !J5 ,@Bﺕ ﺕ GHو ا2ﻡ !@ $ﺕ! ذ' ا ا M9ﺏ8وا -ﻡ
اه!< ﺏ@ض 8-اءات ﺕﺱ< ﻡ*- Mﻡ ا[ر وا9م .
وﺏ
Mأﺡم ا اQﺱVﻡ! اNﺹ ﺏ ا*)(' ﻥ 9أن ﺏ[) ورد ﺏص ﺹ
آب ا 85و G-وا* ا
ا @ وا
mا{ Hد ﺏ ﻥ wﺹ . Z
وا ا اQﺱVﻡ! ﺕ Gا اﻥ! وا ) !K9ﺕ
أ ﺏ!J5 Jة ا@د )ﺱاء آن
ﻡ 9أو ﻡز 5أو ﺕ-ا أو ﻡ*)( ( ﺙ ﺕد jق اﻡ Gوا 0وآ!@! وا2ﺱ kا Jم )!(5
ﺏ ا| اع ) وه >$ه ا اﻥ! ( ذا ﻡ !J5 ,@Bة ا@د و G0اازع ا ﺕXﺕ ا
ا !K9ﺏ GHو ا2ﻡ ﺏ@ض ا89اءات (5ا YNﺏ ﺱ< ﻡ*- Mﻡ ا9م وا. @N
ﻥ
أ أو& ﺏ
!ن ا2ﺱس اKJي ( اQﺱVﻡ! ﻡ9ل ﺡ ا*)(' ﻡ <(.أول ﺙ ﺏ!ن
ا2د ا !5ا ﺕ)ف إ ﺡ ا*)(' ﻡ <(.ﺙﻥ .
ا 0ا!ول :ا!ﺱس ا$.ي &%ی .ا4ﺱ6ﻡ /ﻡ>ل ﺡی ا :
ﻡ [Jه$ا ا2ﺱس أن Xﺱ kﺱ(ك ا@د وا (5 59ﺕJى ا ﺕ وﺕ ا اQﺱVﻡ!
(5اازع ا ﻡ ا9ﻥ
! اKJي وا 0VH2ى ا@د ) وﺏNﺹ ا أو ازع أو ا-
5ﻡ ( .
0ل ﺱ!ﻥ 5ﺏ ا.Nب " & 9ﺱ 0إ& ﻡ ﺕ@ Jد وإ& أآ Gاﺏ ﺵء أو أﺏ....
)(2
ذا آن (@د ﺡ| اﻡ Gن ﺡ Jﻡ !Jاﺱ ﺏا5ة ﻡ Zا{ Hو5م اBQار ﺏ59
.و آ 8اﺱل ﺹ( ا !(5وﺱ( (5اق 2ﻥ أﺱس آ Gﺕﻡ Gو2ﻥ إذا آن ا -ﺹد 0ﻥ
& Jم (5إ.5ء ﺏ!ﻥت آذﺏ أو Yا*( ﺏ ! ، )! kو ﺕﺕ!
(5ذ'
) (1ﻡ ﺵ 0ا@9ي ،ذاﺕ! ا*!ﺱ ا&0د اQﺱVﻡ! ،ﻡ.ﺏ Mا2هام ،ﺱ 1412هـ .ﺱ . 1993
) (2أﻥ Sرﻡ[ن اﻥ
، jا M-ا*ﺏ| ،ص ، 173وأ [ اوض ،ج ، 3ص ، 435ط ، 3ﺱ ، 1968ارﺕ .ا !(5 ,!@H G-
ﻡ$اه< .
Jل اQﻡم اوي
" ﻡ أراد ا9رة 8ﻡ أن ( أﺡﻡ) !( ﺵو )jوﺹ اJد ﻡ ﺱه و ( أﺡﻡ)
)(1
ا 0ا,ﻥ :ا!د ا& '%ا ﺕف إ@ ﺡی ا :
ﺡ! Pﺡﺹ ,ا اQﺱVﻡ! (5ﺕ! ﺡ (*)(' ﻡ5Bت ﻡ 5وﻥjت
5ة ورد ﺏ[) ﻥص ﺹ ﻡ اWJن ا وا* ا
ا @ ا{ ت اWJﻥ! ﻡ
ل (5ﺡ ا*)(' ﻡ ( :
) -1ﻡ (5 Pوة اQﻥج >&Jﺕ " و G0إ(5ا *!ى ا (5ورﺱ( واlﻡن .
)(2
-2وﻡ ا{ ت اWJﻥ! ﻡ ل (5ا8ام -ﻥ< اق ﻡ Mا*)(' 0ﺕ" أ ) اW $ﻡا إﺕJ
ا و &0 0ﺱ ا"
)(3
-3وﻡ ا{ ت ﻡ ل (5ﺡ ا*)(' ﻡ اV5Qﻥت اذﺏ و 5م اء (5ا*( ﺏ !)! k
0ﺕ "ﻡ (@ ﻡ 0ل إ& ر"!5 <!0
) (4
و ﻡ ا{ ت ﻡ ل (5و-ب ا Bا 0و5م أآ Gأﻡال اس ﺏ
-Gjوﻡ) ا*)(ن –
0ﺕ " أ ) اW $ﻡا & ﺕXآ(ا أﻡا ﺏ! ﺏ
Gjإ& أن ﺕن ﺕ9رة 5ﺕاض ﻡ و &
ﺕ(Jا أﻥ@* إن ا آن ﺏ رﺡ!،وﻡ @ Gذ' 5واﻥ و ( *ف ﻥ(! ﻥرا و آن ذ' (5ا
) (5
*!ا"
وأ [ 0ﺕ "و !@@.( Gا $إذا اآا (5اس *ن و إذا آه أو وزﻥه *Nون
) (6
أ& Sأو 'Lأﻥ) ﻡ
ﺙن !م "!S5
وﻡ ا2ﺡد Pا
ا @ ا ﺕ5ا إ ﺡ ا*)(' ﻡ (:
*) ﻡ (5 Pوة اQﻥج 0ﺹ( ا !(5وﺱ("ﻡ ﻡ ﻡ*( Fس ﺱ أو 8رع زر5
!Xآ Gﻡ إﻥ*ن أو ﺡ!ان أو !jإ& آن ﺹ"0
*و ﻡ ا2ﺡد Pا ﺕ Pا9ر (5ﺡ* اﻡ( ﻡ Mا*)(!
0ﺹ( ا !(5و ﺱ( "رﺡ ا اﻡأ ﺱ إذا ﺏع وإذا اﺵى و إذا ا".[0
) (1ا9ع اي ،ج ، 9ص . 162
) (2ﺱرة اﺏ ،ا{ .105
) (3ﺱرة ا2ﺡ8اب،ا{ .70
) (4ﺱرة ق،ا{ .18
) (5ﺱرة ا*ء،أ .30،29
) (6ﺱرة ا W !@@.ت.5،4،3،2،1
و ﻡ) ﻡ 5ا ا8ام -ﻥ< اق ﻡ Mا*)(' 0ل رﺱل ا ﺹ( ا !(5وﺱ( "ا-
اوق م ا!Jﻡ ﻡ Mا
!! و ا!0
وا)اء ")2 (1ن ا9ر *هن ﻥط ا5-
ذي أه! ﺡ!ة اس $) !-ا ﺕ!< ﻡ اﺱل "ﺹ( ا !(5و ﺱ( " اق و ﺏ!ن
89ا 5 Kا ﺕ .
وﻡ ا2ﺡد Pا ﺕ 5إ 5م اء (5ا*( ﺏ !" 0 )! kﺹ( ا !(5وﺱ( "":إذا ا!!
اذﺏ ﻡ@ (*( Jﻡ."k!( J
) (2
وﻡ ا2ﺡد Pا ﺕ) 5ا yFا
[ 5أن رﺱل ا ﺹ( ا !(5و ﺱ( ﻡ (5ﺹ
> ﻡ
jم Xد , )! > GHأﺹﺏ ﺏ(J Vل ﻡ ه$ا ﺹﺡ< ا.م ؟ Jل أﺹﺏ ا*ء رﺱل ا
أن ا .ﻥ8ل J !(5ل !(5ا*Vم"أ (- Vق ا.م آ ا> اس؟".
"ﻡ (! kﻡ".
) (3
وﻡ ا2ﺡد Pا ﺕ) 5ا&ﺡر ﻡ روى 5إﺏ 5ر Bا 0 5ل 0:ل رﺱل ا ﺹ( ا
!(5وﺱ( "ﻡ اﺡ jﻡ أرﺏ! !( Jﺏى ﻡ ا وﺏى ا ﻡ ...
) (4
و ه$ا أﻥ) 5ا M.اﺏ Zا! ﺏﺡر ا*(8! Mداد ﺙ) ،و ل أ [ (5ا) 5ا&ﺡر
ﻡ روى 5ا!* Mﺏ ا!Fة رﺱل "ا ﺹ( ا !(5و ﺱ( "أﻥ 0ل "ﻡ اﺡ (5ا*(!
jﻡ) ﺏ ا ﺏ$9ام و اVQس")! (5ل ا (5 Pأن ا$9ام و اVQس 8-اء ا .م
ا*(! "ا*)(! ".
ا ا:,ﺡی ا دو و إD
إن J5ا&ﺱ)Vك أن ن دو! آ أن ن ﻡ(! ﺏ! أjاف ا-ون ﺏ(ان ﻡ@(N
H.ﺹ Gا .
) (1روا> اﻡ!$ي و0ل ﺡ Pﺡ* ،أﻥ Sا!< واه!< ا$ري،ﻡ
اQرﺵد،ج،3ص.28
) (2روا> ا
Nري و ﻡ*(،أﻥ Sا!< و اه!<،ا M-ﻥ@* ،ج،3ص.29
) (3ﺱ أﺏ داود،دار اب اﺏ،ج،3ص.183
) (4روا> اﺏ ﻡ ،-أﻥ Sا!< و اه!< ،ا M-ﻥ@* ،ص.24
) (5ﺱ اQﻡم اﺡ ،ج،2ص.235
ا & ﺵ' أن ا.ﺏ Mاو ( -Jا9ﻥ< او ! -ا*ؤ&ت ﺡل اJﻥن اا <-ا |!
.و ا[Jء
ا wNﺏد از5ت اﺵ، 5 Lأي ﻡ * ﺏزع ا&Hص واJاﻥ! وإن آن ﺏ mاول
ا ) 0اﻥ! ا*)(' 0ﺡ* ,ه >$ا* Xوﺕ8داد أه! ﺕ(' ا* Xأﻡم ا.ﺏ Mاو
وا ( G Jا&ﻥﻥ ,وا 2 ،ن اJم ا) GKﺵ Gوﺱ!( $-ب وإاء (*)(' $) ،ا
آن ﻡ ا !
.ﺏوز ا -واو ﺡ! اSم اJﻥﻥ (' اﻡVت وا*!| ﺏ! ااآ8
اJﻥﻥ! ﺏ!
ا 0
وإﺕ*ع ﻥ.ق ا(!ت اNﺹ ﺏ*)(!
) .(1و
FاQﺵرة إ أن
اﺹ!ت واJارات وا[ !-ن ﺡ ا*)(' ! >$) kاQرﺵدات 0ة إ8اﻡ! و) ﺕ*
ﺏ
* M!9 jا)9د ا
$و ﻡ G
0اﻡت وﻡ( ا*)(! وQﺏاز أه! اون ﺏ!
اﻡت واو5ت وا*)(! (5ا*ى ا jواو وا !(0Qﻥى ذ' ﻡ: !
(.
ا 0ا!ول :ﺡی ا دو :
وﺕ Gه >$ا او! ا إjر ﺕﺹ!ت ا2ﻡ اة ﻥو) )ع أول( ﺙ ﺡ
ا*)(' إjر ا*)(' إjر ا&ﺕ@!0ت او! )ع ﺙن( .
ا%ع ا!ول :ﺕﺹت ا!ﻡ اة وﺡی ا :
ﻡ Yا*
!ت أ (5ا k(9ا&0دي وا&x 5-ﻡ اة ﺏXن ا*)(' 0V5
ﺏ! ا0Qد وا&، !5-و 5م <(j1944ه$ا ا k(9ﻡ ا2ﻡ! ام xﻡ اة إ5اد
دراﺱ 5اlﺱ*ت وا ت اNﺹ ﺏ ا*)(' ى اول ا[52ء وإ5اد ﻡJﺡت
ﺵﻡ( ا*)(' آ ﺕ )! Sاﻡت ﺙ 5د ا5 k(9م 1941إ ا <(.ﻡ ا2ﻡ!
ام إ-اء ﻡورات ﺕ)ف إ و MBﻡ*دة ﺏ 59ﻡ ا
دئ ا !)!-اﻡ ا*)('
وﺏءا - !(5ت ﻡورات ﻡ Mاﻡت وا[ت او! و0م ﻡوع ا
دئ ه$ا إ اk(9
)( 1
5ا ﻡﺱ إﺏاه! ،ﺡ ا*)(' )دراﺱ ﻡJرﻥ ( ،ﻡرات ا(
ا ، !0Jا
.ا2و ،ص . 36
ﺡ! Pأ-ت ﺡ ﻡ0ت وﻡ@وBت ﻡﺱ ﺏ! اﻡت اﺱت ﺱ! وﺕ ا5ده 5م ) 1985
ﻡ
دئ ا2ﻡ اة ا !)!-ا*)(' 0ار ا !9اﻡ ر(348/39) 0
)(1
وﻡ أهاف ه >$ا
دئ ﻡ*5ة او (5ﺕ |!Jا ا! *ﻥ) آﻥ) ﻡ*)(! ،و ﺕ)!
ا*
! Gأﻡم أﻥط إﻥج و ﺕز Mﺕ(
اﺡ!-ﺕ) و ر
ﺕ)،و ﻡ*5ة ه >$اول (5ا ﻡ
ارﺱت اQﻥ !-و ا9ر ا*! Lادرة 5اlﺱ*ت و ا ﺕ[ ﺏ*)(! .آ ﺕ <-ه>$
ا
دئ (5او و MBﺱ!ﺱت و 0اﻥ! ﺕ ا*)(' و ﻡﺏ ﺕ@! $ه >$اJاﻥ! و ﻡا.)
0و ﺕ!J
! Mاlﺱ*ت ﺏJاﻥ! و ا2ﻥ Sا-دة ﺏ(اﻥ)،و ا !Jﺏ ! او! ا*)('ﺏ BQإ ا5د ﺕاﺏ! و و !K0و أﻥ SﺱVﻡ.
و (5ﺹ! ﺕ 8 8ا Zا&0د (*)(! و MBاJاﻥ! ا ﺕ ﻡ ال (5ا@Kة
ا( ﻡ ﻡرد> ا&0دي وو MBﻡ ! ﻡQ !Bﻥج واز Mوا* | وﺕ! ((ﻡت ا
ﺕ8ز ا&!Hر وا@ (Bﺏ! ا*( MواNﻡت وﺕ MاBQار ﺏ*)(' .
إﺕ
ع ﺱ!ﺱ ﺕز Mا*( MواNﻡت (*)('
5ﻡا| ﻡ 8N( KVوا
!. MوﺏNص ا Y!JواV5Qم " (5اول و MBﺏاﻡ 5ﻡ !5ا*)(' ﺕ* (5 >5ا!Hر ا*(M
واNﻡت وﺕ )Sﺡ 0Jو وا
-ﺕ وHﺹ ﺏ*
(*)(' ا G!(JاQم ﺏJاءة واﺏ .
وأ [ (5اول ﺕ!- M!9ت ﺡ ا*)(' ووﺱ GKاV5Qم (5ا!Jم ﺏ
اﻡ ﺕ !@!JوإV5ﻡ!
ﺕول ﺡJق ووا
-ت ا*)(! وﻡرآ .0ع ا9رة ﺏ !5وإV5م ا*)(' و 5ﺏ mااﺏ! :
أن ﺕ .ا2و (&9ت ا ﺕ(| ﺏ ا*)(' ﻡ $اء ﻡ!> و أدو ،وإ-اء ا2ﺏث
واراﺱت ﺏ)$ا اXن .
إﺱاث !Wت
دل ا(ﻡت ا( Jﺏ*!ﺱت وااﺏ! ا !jاة ﻡ9ل ﺡ ا*)(' – اون ﺏاﻡ وﺕ Y!Jا*)(' وو MBﺏاﻡ ﺕر < ﻡآ وآ$ا ارآ وMB
اJاﻥ! وا2ﻥ. S
)( 1
Sale , consumer protection under a liberaliged trad system in selected countriers of ESCWA region , UN .
new yourk; 2000 . P1 .
اون *! ﺵوط ﺕ Jا*( Mوا2ﺱﺱ! إ ا*)(' ﻡ Mﻡا5ة ا*( Mوا. !5
اﺏأت اﻡت ﺏ $H2ﺏ) >$ا
دئ وﺕ0 )-اﻥ! وأﻥ Sﺕ ﺏ) ﻡا )!jوﺕا <0ﻡ9ﺕ)
وﻡ ﺕ*رد> ،و 5م 1992وز ,5ا2ﻡ اة (5اول اﺱرة ﻡى ﺕ |!
.ه>$
ا
دئ )Sﺕ !!Jا*ات ا2و )0VjQا)9دات ا
!ة ا ﺡ )JJﺡﻡت Wﺱ! و إ !J
و أﻡ اVﺕ!! ﻡ9ل ﺡ ا*)(' و !ب اول اﺏ! 5ه$ا ا&ﻥ9ز إ& ﺏ mا
(ان ﻡG
ﺕﻥ kو ا89اK
) (1
ﺏ* ﺏ mاJاﻥ! ا@،0أﻡ ﺏ 0اول اﺏ! اﺱﻥ ,ﺏJاﻥ! ا !(J
ا( Jﺏ Mا yFأو ا&ﺡر ﺏJﻥن ام 5ا.-
و <j 0ا k(9ا0Qدي و ا&V 5-ﻡ اة 5م(2)1995ﺏ[ورة ﺕﺱ! Mه >$ا
دئ
Gﻡ!د أHى ﻡ:Gأﻥط ا&ﺱ)Vك ا*ام و ا،NNو اﻥ*ب ا.Jع ام ﻡ 5ة
أﻥ .إ0د .
وأ!Hا اJل ،أن أي $
)-ل (5ا! او ا*)(' إﻥ ) ﺏH Gص دول
ا ا Pاﻡ ) ﺕ Gا*)(' ﻡا )-اول ا !5ا. 9
ا*!| او & ﺱ! إjر دول ا اﻡ GSﻡرا أ |!Bﻥ.ق و ﺕ )Sأه!
إ& ا*ات ا!H2ة وﺏ*
< ا@[ ZKا أﺡﺙ) ﺏ mا*( Mا $2وا2دوات ارة ﻡ دول
أوروﺏ وأﻡ إ اول اﻡ! ) إ W ، Jﺱ! '$ (...آن اQﺕ >9إ اهات وا&ﺕ@!0ت او!
ا*)(' .
ا%ع ا,ﻥ :ﺡی ا /إGر ا8ﺕDت او .
(5ا ﻡ ﺡ 9ا
دل ا[ Nوا8ا و !
jا0Vت او! اﺹة ﺏ! ال ا5
ﻡا )-ا9ب ا*)(' ،ن ا -إ ا*!| او ﻡ9ل ﺡ ا*)(' إjر
اﻡVت او! ﺕ
ز آ[ورة إﻥ*ﻥ! وﺡ[ر ،ر ذ' ن اون او ه$ا ا9ل
& ) ﻥ9ﺡ آ
!ا ﺡ! Pﺕس إ& )-د (!(0ﺕ ﺡ ﻥ Sو دون أن ﺕ.F
) (1أﺡVم ﺏ!ض،ﺡJق ا*)(' ا ت اﺏ!،ﻡ (9ا!ة ا!ﺏ!
،ن،ا،46(9ﻡرس،2003ص.31
- Sale , op , cit .pl.
)( 2
! Mﺹف ا(!ت ا&ﺱ)Vآ! و M!-أﻥاع ا*( Mوا{&ت ااو ا0Vت ا9ر او!وﻡ ﺏ! ه >$ا)9د ﻥ 9ﺏ mا ت وا&ﺕ@!0ت اﺙة وﻡ) :
أ-إﺕ@ ! !0م ( 1964/7/1) 64وا ﺕ* إ ﺕ Jﺵء ﻡ ا ( إjر J5د
ا
! Mاو! ااردة (5ﻡ&Jت ﻡد .
ب -إﺕ@& !0هي م (1985/10/30 ) 1985وا ﺕ[ Mﺏ mا[اﺏ ا ﺕ Gإjرا ﻡ ا
(*)(! ) و ﺏرة ! ﻡ
ﺵة ( ﻡ9ل ا
!ع او! ا ﺕد (5ا
[ MKوا*(M
اQﻥ!-
)(1
ﻡ ﻥﺡ! أHى ( Jاﻥ[ ,اول ! ﺏ!) |(Hﺕون دو ﺕ
| 9 5ن 5ة وﻡ N
ﺵlون ا Gاوﻥ وﺡ ا*)('
) (2
) (1ﻡ
5اJدر اج ،ﻡ*lو! ا وازع – دراﺱ 0ﻥن ا9رة او! ﻡ MاJرﻥ ﺏ@ JاQﺱVﻡ ،اJهة ، 1982 ،ص 42
) J5 (2ا-ع ) >$ا)! Lﺏر 1988/7/7 oاﺱآ) ا* ،ﺏ[ر ﻡوﺏ! 70 5دو ﻡ ﺏ!) اول اﺏ! ،و 0إﺕ$Nت
ه$ا ا&-ع 0ارات 5ة ﺵXن ﺕ*!| ا Gاوﻥ وﺕ & )!-ﺱ! ﻡ9ل ا8را 5واوﻥ!ت ا&ﺱ)Vآ! .
ا اول
ق ا ا
إن *+ق ا(& ا'& "# $%ا ! ا ر ا ا وا
اع
ااد ا9ا'& ،و (& ا8ا'& !'67ا5ه'! 2(3و& ﺝا ا ،آ أن
هك ﺡ& ! ﺝ; ا ا #دة و 'Cا & &ABإ@ اا ا ص ?' +ص
ﺥﺹ& وآ $9دور ات اﺱ'& و 'Cاﺱ'& ﺡ& ا $%دون أن E @%+اا
اﺕS ! &3Tف ا Q
#اي آا ا NOد& وا &'3Mوا'& ﺡ' 2إرﺕ 'Lﺕ '%Jه9ا
ا " 6إ@ ﺱ3 &3ﺡ2
آ :
ا اول :ﺹ!ر ﺕ)( ا ' وا &%اع "#ا !اد ا ا
ﺕ د ﺹر ﺕ ا وا
اع ااد ا9ا'& ﺡ' 2إرﺕ 'Lﺕ '%Jه9ا ا 2(3إ@ * !'3و'!
ا* Yا[ول ﺝ( ا وا
اع و * +X Yﺝ(& ا('زة ض # 'Cوع
ا -اول :ﺝ)ا( ا ' وا &%اع ا
و %Nه9ا ا* Yور\ إ@ ?'! :
ا )ع اول :ﺝ ا &%اع :إن ا ص ا &'Jﺡ Y%ااد 429إ@ 435ﺕ إ@ aNا
وا
اع ا a%ا &'3أو ا
ت ،و! أﺝ" ﺕﺱ'*+ aق ه9ا اc ، aJن ا#ع J bTب
! Nم
اع و Cا Nاfﺥ YN? " ،أ( @? Mو& ا
اع وآ9ا ?@ ا ?%ة ا'Jم
اع
أو : /ﺕ 1)2ا &%اع :
وف ا
اع " g+hا'Jم ?hل أو أآذ ! Yﺵ +hإ7ر ا#ء ?@ 'Cﺡ gJ'Jأو إ3ﺱg
mا
bه ?' gا( &J'JوااaN
)(1
و
bا
اع ?! ا ' nا ! +ﺡ' 2آ &6اTن آ'Jم ا ' ، nو? م آ'J g6م ﺝ&
ا
اع ،آ 8م ا ' nا +أن Tن ه ا Y3%ا ا aإ@ ا ، Nﺡ'! 8% Oم ﺵ'! L
ذ $ﺝ& ا
اع M ،ف إ@ ذ $أن ا ' nا Y' +اBرادة ? ﺕ !Tا Jأو ﺥرﺝ ?!
داة ا J
)(2
'Cأن ﺝ(& ا
اع ﺕ g#م ع ﺝ(& ا ! Yﺡ' 2إ?3ر ا
اع ﺹرة
! &66ا ، Y
Jن ?@ Tة ا
اع ،وا &'%6+ 'Xhا ?' ، gو6
Tن ! ﺡ' 2أن ه ف ا+
) (1ﺡ %ا ي ،ﺵح +Nن aNا ' nوا ،ط ، 3دار ا &Mا'& ،ص . 29
)- OTTE NHOF .(R) le droit pémal et la formetion du contrat civil thése Remmes .1970 .p. 45et S. (2
- 20 -
ﺝ& ا Yه اBﺱ'sء ?@ ل ا' ،ﺡ'! أن Cض ا +ﺝ& ا
اع ه ﺕ('J
آ# 'C Y%وع ?! Sإا gﺹ &J6ﺕر& ﺱ'& 7هه .
#ي ا9ي !t "J @? " ( Oا9ي د gأو ?@ ﺵء ? ا ، &'Jد ﺝ&
'C ،أن n6+ا "6ﺹ
bاع ? %Tا#ء ا3ع mا ﺡ @? 'J'Jﺥsف اا. aN
آ
6ن ! ﺡ' 2وﺱ'& ا
اع ،ﺱ" اOﺡ'ل ﺝ& ا ( Yدة ?@ ﺱ "'3ا(
ﺡ'! أن ﺝ& ا
اع ﺕJم hي ! &JSا*ق .
وأﺥ'
6ن ! ﺡ' 2درﺝ& ا ' nﺡ''J 6T 2م ﺝ& ا
اع د ا9Tب ،و ة
واﺡ ة ?@ ا Nاfﺥ ﺡل &'?+ا &?M3أو آ' 6T O ' ، stد ا9Tب 'Jم ا Y
Y " ،أن Jن hل د& أو و aNﺥرﺝ'& أو ع ! ا( $3ا%ﺡ ﺕ(" ?@ اJ?Oد
)(1
ﺹ(g
: 3ق ﺕ 5 4ا دة 429ﻡ :ق .ع
إن أه 6د gه9ا ا Qه ﺕ'* \8ق ﺕ* '3واﺱ ، aﺱاء ! ﺝ& ا[ﺵ
ص ،أو ! ﺝ&
Aع ا
اع ذاﺕ. g
! ﺡ' 2ا[ﺵ
ص cن ا% Qي آ u+ﺹ &6ا ، +وﺹ &6ا ?' gأي أ J O g+
ﺕ* @? gJ'3اJد ا !' &3ا('! وا!'T%
) (2
" "#ا Mا
اع اا !' aNا('!
أ ، %6+وآ9ا ا
اع ا9ي !' aJا[اد اد'! .
و "%ا#ع ا8اي " x6ا ، $%وإ +أ Xإﺱل "x6ا g+[ " Nأو@ ض
ﺝ& ا
اع و?@ ذ N J $ﺹ د ﺝا ا وا ' – nذ $ا Q
#ا9ي "
aا aJ' +ا
اع h#ن ا#ء (" ا ، Nأي ه ا Q
#ا9ي ﺕﺝ gإ' gوﺱ'& ا
اع .
وآ aJا
اع ?@ ا ?' ، g%6+ gز أن @? aJوآ' gأو g3+ا[ﺝ !? 3ا J
)(3
و! ﺡ' "( 2ا& c ،ن Q+ادة "T# 3* ، 429ر' @? %ا a%وه ﺕ '3ادف
*; ات أو ا aM3و NأXرت آ& ا a%أو ا aM3إﺥ sا '%6ا gJ6واMJء
'! ! ذه Yإ@ أن ا Jد &?M3ه اري أي آ" !Tأن 3ع و#ي و cن
آ"
ج ! ل ا" اري Oﺥ" @ ا. &?M3
) (1ﺡ %ا ي ،اﺝ aا ، %ص 29و ' .
وأ 3? u : m+ا ﺹدق ،ا(& ا'& ، $%اJهة ،ص . 254
)6 (2م ا : $%أ – ? ا NOد! " ه آ" ! ( " ! دﺥ @? gا a%ذات ا* aاOﺱsآ "ب ? -ا : !'?#آ" ! 5ول إ'g
ا#ء * ا#اء JاOﺱsك أو اBﺱل " ج ? -ا : !'++Jه آ" ﺵ
N Qف إﺵ3ع ﺡﺝﺕ gا &'
#أو ا'& .
) (3آ ز أن Tن ا ﺝ& ا
اع ? Jا a'3ه ا#ي ' nا ، a3وإن آن ه9ا اع ! ا
اع +در اNع [ ،ن ا
اع
@? aJا aM3وه \9ا[ﺥ'ة OﺕTن 3Cﺡ'زة ا#ي .
-وأ : m+ﺡ %ا ي ،اﺝ aا، %ص . 51
- 21 -
و'! ! 9ه Yإ@ أن ا &%أو ا &?M3ﺕ "#آ" ﺵء "J "Nوا('زة ،ﺱاء آن ذو &'3S
ﺕر& أو 'Cﺕر& 5 ،دي إ@ دﺥل 6م ا &%ااد ا[و'& وا & ،وآ9ا ا[ﺵ'ء
اد& وا& .
وإن آن ?' @? Yا '%6ا[ﺥ' اﺕ g?%وﺵ[ gﺵ'ء Jا#ع اJب ?@ ا
اع ' ،
$9إﺕ gا E3إ@ اJل hن ا &%ه ا[ﺵ'ء اد& ) (1ا ﺕ( Y%أو ﺕJس
)(2
" أن x6ا "# a%ﺡ@ ا'\ واTء واز '" أن اMJء إﺱ @? %+ Jأن x6ﺱ&
أو "# &?Mآ" ﺵء دي ﺱاء أآن ﺱ sأو ﺹ 3أو Cز ،آ'Jم #ك *'" ﺱ' ا اد
|3 '% gء ' "%آ'& ! ا'ر أ ! "Nا &'Tا اﺱ ، "6 Tأو bNﺱ' ا اد
، '+أو إدﺥل ا#ك إة ا اد "% Tر Nأ "Nإﺱ ! gTا'\ أو اTء .
و NأXرت ه \9ا(Oت و'Cه &T#ﺕ b''Tا "6 ++Jه" 3ﺱ &Nأم ﺥ ا? أم
3 +؟
وsﺡ xأ g+وإن آ u+ه \9ا[ل ﺕ "'3N ! 3ا و !Tأن + @MJ '? YNص ا
وا
اع إ Oأن ا gJ6واMJء ﺥ ﺕ( &S uااد ا
ﺹ& & ا. &N%
و Nم 'ر اTن ا9ي ﺕ ' gا 3ء ا آ 2'( 8'' |Mإذا أرﺕ " YTا "3Nا اد ،
3 "6ﺱ &Nآ g+إﺥsﺱ ل Jل ك ' '& ﺕ. gT
وإذا أرﺕ YTا ?! Sا Y?sا اد 3 ، g%6+ا "'3N ! "6ا
اع .
)(3
وز رد ا+Jن ا8اي ،ﺡ& إ3Xﺕ9 gا ا ،أن Jم ﺵTى & ا#ك !
أﺝ" ﺝ& ا &N%إذا آن ا[ ء .
)( 1
)(4
وh @MN Nن إر اJر
ج ! *+ق ﺕ*+N '3ن . 1905
)Crim ….24 janvier 1991.p1991S P 271 , note Azibert .(m
)( 2
MERLE(R ) et vitu (A) , traité de droit criminel . droit pemal spécial T1 -5éd paris 1984 , p 118 .
) (3آ! ( " @? stآ'ت ! ا'\ ! أ3+ب ? دون اور ?@ ? اد ا ، "'%ﺕ & 3Tا. &N%
اد رﺵ ي اBﺥsس ا+Jن ا ،رﺱ& دآرا\ ،ﺝ& اJهة ، 1979ص . 40) (4وه g'? u +ادة ! 174ا+Jن ر 17/83 Nا ل وا ا5رخ 16ﺝ'& 1983ا+N !Mن ا'\ ! أ " g+ﺕ ﺝ(&
ﺱ &Nا'\ ا (& #ب أو اs6ﺡ'& أو ا ?'& .و[ J3S '? YNﺡTم ادة "+N ! "350ن اJت ".
- 22 -
أو ﺕ'ر اTء أو از ) Q J3S (1ادة +N ! 350 :ن اJت .
و+ Nدى اM E3ورة ﺕﺱ'*+ aق ﺕ* '3ادة ! 3 /213ق .إ .ف "#اJرات أM
ﺥﺹ& إذا آن ا ،(2)" ( a3وا#ي د ? $%دي
)(3
وإذا آن ا E3رض ذ$
?@ أﺱس أن ا#وع ا NوN aAا? ? &'Jأﺥى h#ن اJرات آ ه ا(ل ا+ك
ﺡ& 8ل ،وا ي ?@ ا &'TاJر& آ أ g+أ @6Aﺡ& ﺥﺹ& ا+Jن ا @? +ا"
اJرات ).(4
و! ﺵhن ه9ا اﺱ' aأن 5دي إ@ ردع أآ &' tوه أ 3أن ، ?# g' \%ﺥﺹ&
وأ g+إﺱدا 3أ ﺕ '%6ا 'Mص +Nن اJت cن ? دا ! ا[ل ﺱ ! u6اJب .
وﺕ6ض ﺝ(& ا
اع و Q Jادة 429وﺝد ?[ ، Jن ه ف ا#ع ! ﺕ ا
اع ه
ﺡ& اJد وا 'C ، ! Nأن اJ6ة ا[و@ ﺕ YNﺝ' aا[ﺵ
ص 5%و ?! ه9ا ا%ك
اBﺝا ﺱاء آ+ا أSا ا Jأم . O
و ف ا Qا9آر ?@ ?Jد او ، |J &Aوإن آ u+ا رة ا
&hاع ه ا ﺕaJ
?Jد ا ، a'3و J? "# sد ا3ع
)(5
و'A nور 'Jم ه \9ا& أن Tن ا N Jأم sأو ﺕ ﺕ[ ، \9'6ن YNه \9ا(& ?@
د ا#وع أو ا(و& .
و#ط ا E3ا Jأن Tن ﺹ('( وJ Jا? ا+Jن ا @? +أﺱس أن ا+Jن ا
; Oأن ( ?Jدا Oﺕ &( aا+Jن ا @? ، +أن اأي ا9 Yه Yإ@ أ n' g+هك
'N ! aم ﺝ& ا
اع أن Tن ا J* +s* sS Jأو * sNل [ن ط ا
ا+Jن ا8ا وه ﺡ& ا &Jtااﺝ &3ا" E ،ا !? mﺹ(& اJد و*+s
: = 3أرآن ﺝ ا &%اع :
-1ا )آ :ا دي u + :ادة ! 1/ 213 :ق .إ.ف ?@ أن (و& ا
اع Yأن ﺕ(&h J
وﺱ'& أو إﺝاء آن ،وﺕ @? aJإﺡ ى ﺥ Qاج أو ا
& .
) (1وه ﺕ g'? uادة +N ! 33ن ر 07 / 85 Nا5رخ 6أوت 1985ا +cج ا* &Nا &'Tو J+وﺕز وزa
ا ز ! أ @? YN " g+آ" اﺱل 'Cﺵ? أو اﺡ'T gء أو از [ J3SﺡTم ادة ! 350ق .ع .
و 3اﺱ 'C Oﺵ? أو اﺡ'' و "T#ﺝ(& ا6 &N%م ه9ا ا+Jن آ" اﺥsس أو إﺱل إﺡ' Tء أو از ﺱ" أم
? "%اد .ف ﺕ8و ا(%ت اد& * &Nاوs &Aﺱsك" .
و8 &3%و ا ادات O +cﺕ( b''T @mواﺡ ! "3Nات ا "'3N ! 3?h : &'MJوﺱ" اﺡ''& & &+Tا Yوا&N
ﺕ8و ا اد ! "3Nا ا آء ﺱ ﺱ'رة أﺝة ! $9أﺝ" ا8دة ﺱ ا& .
) (2ا(ف ه آ" أو ﺹ a+أو وﺱ'| ﺡ أو ﺕﺝ أو %رد أو زع و?@ ام آ" ﺥ" !AإSر ? &'? gض
اﺝت أو ا
& ﺱsك .
)( 3
CALAIS – AULOY (J) et STEINMETZ (F) , droit de la consommation , 5 éme édition DALLOZ 200. p 236.
) (4ﺡ %ا ي ،اﺝ aا %ص . 37
) (5ﺡ %ا ي اﺝ aا %ص 46و . 47
- 23 -
' u +ادة J?) 429 :ت ﺝ8اي ( ?@ "....آ" !
ع أو (ول أن
ع ا".... N
وأﺱ3? ?# |Jرة " &hوﺱ'& أو إﺝاء آن " ء ا Qا3 Jرا و ! QN+ﺝ& ? م
إﺵرﺕ gإ@ وﺱ" ا
اع إذا Nرن hﺹ gار
.
و?@ ذ $ز أن ﺕ YTا
اع اﺱ*& ا' ،آ ز أن ?! اﺱل وﺱ" ﺕ '، &'%
#ط أن ﺕ "T#ه \9اﺱ" ﺥ ا? ﺡ'J'J
)(1
وﺕ9ه &T( Yا EJا &'%+6إ@ أن د ' aﺱ& %أ?@ ! 'Nار& !T Oإ?3ر\
ﺥ ا?
)(2
و?@ ا nTز إ?3ر\ ﺥ ا? إذا آ u+ا % &3اﺕ
9ت وﺱ'&
اع 5دي
إ' gا %اﺕ ! a6اJ?Oد +cام ه9ا ا' Yأو ذاك اج أو ا
& ).(3
و%ﺝ'J Yم ه \9ا& أن ﺕ aJوﺱ" ا
اع ?@ إﺡ ى ﺥ Qاج ا ? دﺕ ادة
429وTد * ه9ا ا اد ﺝ''A aت ا
اع او& ?' وه :
ا &%اع 2C "#ا : 2آ a3ا #ان ! (+س cذا ! gﺡ * (س ... ا &%اع "#ا ت ا !ه) :وا 6ت اه& ه ﺕ $ا 6ت ا ? ا Nإ +ا اج أو ا
& آن ' Jم ?@ ا. N
وه \9ا(& ! ا
اع ه ا[آ tﺵ'? اMJء :آ
اع ا اد ا'Tي '%رة )(4أو
ا
اع ﺱ& ﺹ
)(5
،أو ' aاد 9Cا'& ا @+ﺕر ﺹsﺡ' .
)(6
و! أﺝ" ﺕ Jا
اع ا J6ت اه& g+cاBﺱد إ@ ااﺱ' ا
9ة ﺕ9'6ا +Jن
1905وا ﺡ دت ﺥ Qا ! ات ا ﺕ ﺥ" ﺕ( uﺕ ، &' &'%وا ! ﺵ +hأن
ﺕ & ! "%ا(آ .
و Nﺱ $ا#ع ا8اي n6+ا* cﺹ ار\ اﺱ' وNارات ﺕ( د ﺥ Qوﺱت ت
'& ،ﺕ( uﺕ'%ت ( دة ،ف ﺕ' Yا !'T%اNع ا
اع .
'Cأن اMJء 9 %+ه Yإ@ اJل 'Jم ﺝ& ا
اع ﺡ@ ﺡ& 'Cب أي ﺕ 'mج
ا 6 ،ﺡ& إ +ام ا Qاc (sن ا % AJإ@ ادات ا'& أو ار& "ا#و?&
وا "&tإن وﺝ ت) (7وMN $ة اAع ﺱ*& ﺕ & Jواﺱ& إ3Xت وﺝد ه \9ادة ،و?دة
)( 1
RENUCCI (J-F) Droit pénal économique , Masson édition 1996 , P 156 .
Crim ,25 October 1900 ; Bull . Crim . N° 358 – P .211 .
)( 3
Crim , 14 Janvier 1985 ; D 1986. I . R . P 132.
)( 4
Crim ,13 Décembre 1993 ; J C P , ed . E . 1994 .P AN .P 468 .
)( 5
Crim , 18 Mai 1994 ; D . 1994. IR . P 215 .
)( 6
Crim , 8 Mars 1983 : D . 1983 . IR . P 308.
)( 7
Crim , 10 MARS1987 : GAZ.PAL.1987.2.p.490.
)( 2
- 24 -
ﺕ %ا(آ %+إ@ ا[راء ا درة ?! اmت ا'& ا
& ﺡ& إ +ام ادة
) (1
و Nإ J+ا E3ه9ا اﺝ @? ، gاﺱس أن ات أو ا
ت ه ﺝ& أﺹ، !'T% s
و cن ا'ر اﺡ' ا3Jل ه ا &3Cا#و?& $%اﺱ|
)(2
ا
اع اآ' Yأو &3%+اJت اsز& ج آ*?cء '+ت ﺥ &LSو 'Cﺹ('(& ﺕآ' Yج '%+
)(3
وﺕ( د ه \9اﺹ إ آ' Yا9ي ﺕ( د\ اا; ج إن وﺝ ت ،و
إ و Jدات ار& ،وإ ﺝع إ@ '+ت ا ، Jوإ ﺝع إ@ ?ﺹ &N6
آ6ﺕرات أو اBﺵر وا ﺕ !Mأﺡ' +اJت اsز& ج .
ا &%اع "#ا : Fﺱاء ازن أو ا "'Tأو ا د و آ u+وﺱ'& ا
اع ا &%ﺕ "ه \9اﺹ .
و ه \9ا(& !Tﺕ ر وNع ا
اع إ J ! "6م '%ا ، &%و "Tوﺱ'& ﺕ ﺥ ا?
gإ@ ر aازن أو ا "'Tوذ &Ac $أو ﺥ| دة ﺝ ة aأﺥى .
وإ @J ! "6ا &%أو اج آﺝ #ي ! sح ﺕ gا8را?'& ،و إرﺕTب ﺥ*h
ازن ،أو آ8 $%ور ? ادا – و( Jا#وع ا& د 'Nم ا a3ض –
ض ا -a'3ﺱ ﺕ(ي ?@ '+ت زن أو ا 'C "'Tﺹ('(& آﺝد إﺥsف '! ازن ا(J'J
ج وازن ا @? !'3اsف ،وآض ﺥ3ز
83زن أ ? "Nآن Yأن Tن ?' gوJ
دات اTن .
و( Jا
اع آ'& ا
ت آ sSء ?رة د ! ا*J3ت أ ! "Nا د ا !'3
ا. &%J
ا
اع ه& ا[ﺵ'ء وذ '% $ﺱ& أﺥى 'Cﺕ $ا &'3ا. Jو u + Nادة +N ! 430ن اJت ?@ ? ة 7وف #دة \9ا& ﺕ5دي إ@ ر aا&J
إ@ ﺥ nﺱات وه اﺱل وﺱ" اﺡ''& ! أﺝ" ﺥ اع ا $%أو '+ت آذ& أو أدوات 'Nس
'Cﺹ('(& .
-2ا )آ :ا !2ي :
إن ﺝ& ا
اع ا+Jن ا8اي وا+Jن ا %+6ه ﺝ& ? &
و* Yا أرآ3X +ت ا Jا ى ا
) (4
)(5
)( 1
Paris .12 Juin 1974 .D.1975 .SOM .p23.
CALAIS AULOY .(J) et STEINMETZ .(F) , OP . cit .p .237 .
)( 3
Crim , 17 October 1991 : D 1992 , J . p 208 .not saintourens
و mﺕ* Yﺱء ا Jﺹاﺡ& EاJ6ات ! ااد ا ، &J%وإن آن 'J Yات أﺥى ،وااﺝ; أ g+ﺵط ?م .
)( 5
FOURGOUX (JC) << les mal , condannée pour réforme de la loi du 1er Aout 1905 sur la répression des
fraudes >> D . 1956 , chron , p 233 , et S .
)( 2
)( 4
- 25 -
وء ?@ ذ YN O $ا ، |J +إ Oإذا N g u3Xا
اع ،وإ +أ Mآ ﺕ5آ ( &TاEJ
اc ، &'%+6ن ا Qا 'J O %أ& @? &Nﺱء ا'& ،و @? g+cاMJة أن %ا '!
?ﺹ ا ?ة واmوف ا('*& ل ?@ ﺱء &'+ا+
)(1
و Nرأى ا E3اBﺝد ا %ر CوAح \3أ . AC gS !M g+ذ $أ g+إذا
آ &T( u+ا EJﺕ*MN ! Yة اAع ا !? 2(3اﺹ ا% &+Tء ا'& g+c ،ز
ﺝ( Yا ! ﺱ*& ﺕ & Jأن
%ا ﺱء &'+ا ? ! +م g'Nا &3Nا &%ا&'3
. a'3 A? "3Nوأن ه9ا ﺕ ! A '%اMJة [ن ﺝ(& ا ز إرﺕc Tهل أو ? م
إﺡ'ط .
أه sﺡ @? xاBﺕ\ ا %ه (و& gJ+إ@ ا+Jن ا Nا? ا+Jن ا +ا ﺕMJ
5%و'& ا !? a3ا'ب ا
، &'6ﺡ@ و آن . Oوه9ا ا(" ﺡ@ وإن آن a sأﺡTم
ا5%و'& ا &'+وﺕ Eا[Aار Y g+c ،ا3Jل gل ا5%و'& ا'& ،آ أن
اBهل و? م ا "X O 3ا .وﺡ' @? "'(% 2ار ا(L ! Jت ا aM3اﺝدة
زM g+ف إ@ ذ $أن ا+Jن ا ! 6اJا! وأن ا Qا @? YNا
اع u3t
ﺕ
' ، &J " gا[ ا9ي 5دي إ@ اJل 6 O g+hض ﺱء ا'& .
أ '
Qآ &6اBهل ا اآ! اي ا
اع cن اMJء ا g%6+ %+6آن ددا
ه9ا اh#ن 9 ،ه Yأﺡ' +إ@ أن اBهل ا 'J '%اه& ﺱء ا'& Sو ! aNﺵ
Qﺥ '3
gأو ﺹ? . gوأن اBهل ا5 |'%3دي ور\ إ@ 'Nم ا5%و'& ا'& Sآن A Xح،
آ ﺡ& ? م * &Jا &%اﺹ6ت ا'Jﺱ'& ،ر3X Cت ه \9ااﺹ6ت ?@ اﺱ أو آ
' aا @? 9'3أ g+ذو درﺝ& آ('& '& ﺡ'! أ g+آن 'Cذ$
) (2
'Cأن هك أﺡTم أﺥي Oﺕ9ه Yإ@ إ?3ر اBهل 3ا ?! ﺱء &'+ا ، +آ ﺡ& ?'Y
ا &%راﺝ aإ@ ﺹت '& ا ?& %إآ #ﺡ@ و آن اﺝ (
)(3
آ أن اBهل ا |'%3أو ا +ام ا'6T O &Nن وﺡ ه Jل ا ﺱء ا ، Jام أن ا+Jن O
'Jأ& &Nه9ا ال .
ﺥsﺹ& اJل ان ا+Jن @? YN Oا
اع ا9ي # &J* aJو?& آ @? YNOا" أو
ا| ا9ي g' aJا a3أو اﺝ إزاء ا Nاfﺥ [ن ا
اع ﺝ& ? & وأن ﺡ !%ا'& &'+ 6
)( 1
Crim , 4 Janvier 1977 .D.1977 ; J .p 336 . note . four goux (J-c).
) YC (2ا[ﺡ'ن cن ا(آ %+ﺕhﺥ 9ﺕ Y'3%أﺡ ! Tأﺝ" إ3Xت ﺱء ا'& ،إ Aإ@ Aف إ +ام ااM ، &3Nوف
أﺥى :ﺕTار ا
اع 'N ،م ا B a+ﺵد ?@ * &Jﺕ gص ا &'++Jوا. &''m
- DE LSTRAINT(p.d) , Op . cit , P 184 .
)( 3
FOURGOUX .(J.C) – article précité , p 233 .
- 26 -
ا
اع M ،ف إ@ ذ $أن اBهل uﺝ O g%دل ا
) (1
إ Oأs g+ﺡ xأن ا| ا9ي 6ا Jى ا +ه ا| اا aNو' nا| ا+Jن
)(2
cذا آن ا+Jن @? Qإ8ام ا(ف Q(6وا &3Nاc ' "3N &%ن
&6ذ $ﺕ'J
5%و'.g
وإذا آن ا8Oام ا N %ﺝ gا+Jن ا %+6أﺹ @? sا وا%رد X ،ﺕ رج اMJء (– g
( Y%درﺝ& اOﺡاف @? -ازع Xﺹر از?'!c ،ن ادة +N ! 5ن N 02/ 89ﺝg
?@ ?ﺕ آ" ﺥ" ?'& ا ' aAا%رد .
ا )ع ا =" :ﺝ ا '
u +ادة J? ) 431ت ﺝ8اي( ?@ ﺝ& ا ' nااد ا9ا'& وا* ،&'3وه &J
?! ادة +N ! 3ن ،%+ 1905ا أﺹ u(3ﺕ "T#ﺡ' ادة +N ! 3/213ن اOﺱsك .
أو :/ﺕ bا وﺕ( Aع ﺝ& ا
-1ﺕ 1)2ا ' :اﺱ" ا#ع ا
tremper x6 %+6اع ،و Falsifier x6و ﺕرد
ا ص ا &'++Jﺕ 6إ Oأن ( &Tا EJا :g+h g? &'%+6آ" ء ا@ اY?s
أو ا& 'Cا#و?& ،ا Oﺕ a 6ا. 'mوﺕ5دي * '3إ@ ا( bاآ' Yادي
ج
)(3
و
9ا#ط ادي إ ﺵ "Tا ، &ABأو اJ+Bص أو اOﺱ &Aأو ا(. b
و! ه9ا ا ;M bا6ق '! ا وا
اع ا9ي ض gا Q
#ا Nوذ ? ! $ة
ﺝا: Y+
أوA :/ع ا& ﺡ' aJ 2ا ?@ دة أو ﺱ& ة a'3ﺡ'! أن ا
اع @? aJﺵ
Q
ا Nاfﺥ .
إ &Aإ@ أن Aع ﺝ& ا ه أ+اع '& ! ا a%وااد ا9ا'& وا#وت ا
ﺹ&
%+Bن وا('ان وآ9ا ااد ا* &'3وا(ﺹ'" اs6ﺡ'& وات ا ?'& .
أ ا
اع ' @? aJآ" 3ﺱ& أ آن $9 . ?+آن *+ق ﺝ& ا أ ! 'Aه\9
اﺡ'& .
) (1ﺡ %ا ي ن اﺝ aا ، %ا . 104 &(6
) (2و u +ادة + ) 83ﺝ8اي( ?@ أT " g+ن ا* sN Jل | ا+Jن إذا ﺕت ﺵوط ا| اا J3S aNدﺕ'!
81و MJ 82ا+Jن ' ذ $وءا ?@ ذc $ن ا| ا+Jن آ| اا'? ! 3'? "T# aNب ا . Aو Oز ا?Oاض
?@ ا 3أ ا ?J %ة 9 Oر أﺡ " ا+Jن )ادة ! 60ا ﺱر( [ ،ن ﺕ* '3ه \9ا ?Jة T Oن إJ &3% Oا !'+اm &Jم
ام ا 8م ا &Tدون أن Tن ا9رع وﺕ Jه \9ا[ﺡTم واJا @? !'+اJا !'+ا'& و?@ N Eا? اJا !'+ا &'+
ا ﺕ E !Mا8Oات وﺕ( د ء ﺝ. &' O
)( 3
« la falsification implique le recours à une manipulation au à un traitement illicite au non conforme à la
réglementation de nature à altérer la constitution physique de produit… ».
- Crim, 15 decembre 1993 : jcp. Edg.1994,IV,p 103.
آ ذه &T( u3اN EJار ﺱ ،إ@ أن :ﺹ?& ات 7وف 'm &J* 'Cا %ا6ل . #C "T#
- Crim, 3 octobre 1991 : Bull. info.cass.15decembre 1991,p 23.
- 27 -
:3أن ا& ! ﺕ ا ه ا( @? &mا (& ا& ،ﺡ'! ان ا& ! ﺕ ا
اع
ه Aن ﺱ &sاJد واOﺕN6ت) (1وﺕ @? Yذ $أن " ا ( Jد و g?Nو !T
هك ، Nأ ا
اع ' g'J Yوﺝد ا Nاfﺥ.
وh "'N $9ن ﺝ& ا ه +ع ! ا
اع وأ ? g+ﺕJم إ &'+TإsSق ا. !'6''T
?@ وا &Nواﺡ ة g+c ،ا[ﺥ b''T 9ا
اع ).(2
-2ﻡ!!Gع ﺝ) ا ' :
ذآ +ﺱ Jأن Aع ﺝ& ا ه أ+اع '& ! ا[ﺵ'ء وااد ذآﺕ ادة 431 :ه :
-1أ &9Cا%+Bن وا('ان وا#وت :وﺕ "#آ" ااد ا9ا'& ا &
%آ9اء %+ن أو
ا('ان ﺱاء آ u+اد ﺹ &3أم ﺱ& أم Cز& ،وﺕ ا(& ا'& إ@ ا('ا+ت ا زه
ا%+Bن آ('ا+ت ا &'8وا &%+h%وﺡ'ا+ت ا( ا .
-2ااد وات ا* : &'3وه ت ﺕ*
%رة m+ا Oرﺕ'( S3ة ا%+Bن وﺱ &sﺝg%
،وآ $9ﺡ Yإﺱ ! Xر ﺝ O &'3+ﺕ mﺡ' .
و Oف ا إ@ ا[دو& أو اآ3ت ا* aJ " ، |J &'3ا ?@ آ" دة ﺕ ﺥ" ﺕآ'، 3
آ "#ا3ﺕت ا* &'3ا إ #+اﺱ ا واء واsج آ( &3ا3آ& وز uا
وع .
-3ات اs6ﺡ'& :و Jآ" ااد ا ﺕ ! sﺡ& ا[رض ،و ﺥ" ' ! 3
ااد ا9ا'& آ(3ب وا(' Yوا
Mوا6اآ ، gو ?! ا('ا+ت وا*'ر ! (م ،و
"%ا ?& ! ﺥ Y#أو ء و ﺥ" ا8را?& ! 9ور .
و Nإﺵط ا#ع a'NاJب ?@ ا ه \9ااد أن ﺕ ﺥ" أل ا ?@ اد ﺕTن ة
a'3أو ا" ' أي ا a%ا
& [ن ﺕ Jم إ@ ﺝر ا3?c !'T%ره ﺹ(& sﺱsك
،و cن ﺕ !Tه \9ااد ا#ﺵ& ة Oﺱsك ام أو ا s a'3ﺕJم ا& ). (3
وﺕ & &h% 3إذا آ u+ادة ة a'3أم "% ! ، Oاا J "J% aNه AN
اAع ا9ي g'? Yأن 3tﺡ @ gTﺕhآ ! وﺝده ،وز إ3Xت ﺵط ﺕ
Qادة
ا#ﺵ& S !? a'3اJا! .
)( 1
- Gondre (L) : « La répression des fraudes alimenta aires nuisibles à la santé de l’home » JCP.1967.2074.
) (2و" ذ $ه ا9ي د? & إ?دة ﺹ'+N &Cن اOﺱsك %+إ@ إNاح إء ا !' &N6ا'! واJBء ?@ ﺝ& ا
اع |J
،و &'3C !TاJ6ء aاJBء ?@ ا'' !'8ا'! ﺝ& ا ?& وإ+ج ا a%ا ة ، a'3وﺕ6د ﺝ& ا
اع Jب
?@ اs?Bم 'Cا['! . N Peloyale
) (3و x6 J Oا @? a'3ا@ اي وه ? Jا Y " ، a'3رأي ا E3أن ف إ@ اJد ا a'3 &XآJد ا
ت ،وآ9ا
ﺝ' aا ت ا &3++Jا ﺕ إ@ ا( ل ?@ ﺱ& ﺡ@ و آن ا'Jس ا+Jن ا 3J 'Cل وأ : m+ﺡ %ا ي ،اﺝa
ا ، %ص . 151
- 28 -
:3أرآن ﺝ ا ' :
-1ا )آ :ا دي :أوردت ادة 431ا[ل اد& ا Tن اآ! ادي & ا .
وTن اآ! ادي ﺝ& ا ! &XsXأل أو ﺹر ه :إ#+ء اد أو # aMﺵ& ،
وا" ه \9ااد أو ا aM3ا#ﺵ& ،وأﺥ'ا ا" اد ﺥﺹ& ﺕ "%ا
وا( @? Eاﺱ .
1-1إIء ﻡ!اد أو ﺱ Jﻡ: H!I
و Jه آ" ﺕ' أو ﺕ @? aJ g#ﺝه ادة أو ﺕ Tا* ، '3ﺱاء ' ?ﺹ
ا#ء ذاﺕ gأو ﺥ* gت أﺥى أو ﺕ " ﺵ gTا b( ،ا &6اه& ج
أو ا &%ه ا ا(ﺱ ﺝ& ا ،و Yأن Tن ا#ء ا#ش ا . a'3
و6ض ا ه \9ا(& ﺕ ﺥ $9 ، # sﺝت ادة ?@ أن ا a+أو ا ه ا9ي ﺕYT
ه9ا اع ! ا .
و Nرأ أن ( &Tا EJا &'%+6ذه u3ﺡ tإ@ أن ﺹ?& ت 7وف Oﺕ* وا'm
ال #C "T# g
)(1
آ ه ا(ل إﺱل ا+ت ا?& ).(2
وز أن ﺕJم 5%و'& ازع إذا u3Xﺕ ، g3?sو#ط 'Jم ه \9ا& أن aJﺥق 'mأو
، &(Oو' |J nﺥق د ﺕ'&
)(3
و "t tﺝ& ا
اع c ،ن
? &6دة '& ز إ?3ر\ 'C ، #Cأن اBد?ء * &Jاج
دة '& '& ر Cوﺝد ﺕ3 \ ? !T O ، b
'mرا Jب ).(4
)Cق ووﺱ ا ' :
و aJا g6ا 'Mااد ا9آرة ?@ ﺱ "'3ا( ادة 431ق .ع cﺡ ى اﺱ"
اfﺕ'& :
-1ا ' ﺏ #GOأو ا &Par addition N
و( Jا '
| ا &%دة ﺥى
، &6أو دة ! n6+ا* ، &'3و !Tذات &'?+أ"N
ﺝدة ،وذ &' $زرع اJ?Oد hن ا &%ﺥ & ،أو ض إﺥ6ء رداءة ، '?+أو 7cره
ﺹ 6ذات ﺝدة ?'& :آ
| ﺡ' Yﺹ? ﺥ # '3Sط أن TOن ه9ا ا
| أو ا&AB
ﺥ g Qص &'++Nأو ﺕ &''mأو * Jدات ار& ،آhن Tن Aور (E x6
ات أو Tن اض gﺕ( !'%ا+Bج .
)( 1
Crim ., 3 Octobre 1991 . précité .
Remmes ., 5 Mars 1993 : Bulle . info. Doc .1994 n° 4- p 18.
)( 3
Remmes . 7 Octobre 1986 : Rtd . Com -1987 P 131 .
)( 4
Crim ., 15 janvier 1985 ,Dcd éd .E 1985 . P 14307.
)( 2
- 29 -
ود ا
| أو ا &ABوﺡ \ آ 'Jم ا و ﺕ g'? YاABار (& .و u3tا
&ABأو ا
| إذا آ u+ادة ا O &Mﺕ ﺥ" ا !Tا* '3دة ا[ﺹ'& .
-2ا ' ﺏROص :
و J+cص ﺝ8ء ! اﺹ ا ﺕ ﺥ" ﺕ !Tاج ا[ﺹ وذ S !? $ا' أو ا "
ا9ي ﺥ gا @? +وز +أو +Tﺕ ,وذ $ض اBﺱ6دة ! ا ا%ب.
و#ط ا* &Jا أﺱ
,uأن ﺕك &%ا mا
رﺝ ا9ي ﺡ 3?cره ا&%
ا[ﺹ'& .
وhﺕ ا J+Bص &AB sT -3Cآ ه ﺡﺹ" ارآت ا'& *ر .
أدى إ@ اJ?Bد ﺝد ﺕ د اا % ,ﺝ Yﺕ* '3اMJء &Jا& ا[ﺵ .
) (1
-3ا ' ﺏ : Tو( Jا ?& ?! SاOﺱ( اث ا Tأو ا &% 8اد O
ﺕ ﺥ" ﺕآ' 3ادي ،آ ه ( د ا ص ا &'++Jأو ا ، &''mأو ادات ا'&
وار& آ 9'3ا ! aاد آ''& دون ?. Y
وإذا آ u+ﺹر ا' ا "6 %ا%+Bن c ،ن هك ﺹر ﺕﺝ aإ@ أﺱ3ب ﺥرﺝ& ?! إرادة
ا%+Bن ،و! !T O Xأن ﺕ g'? 3N #C 3آ%6د ادة ! ﺕJء %6+آ ه ا(ل &3%
(م ا ﺕ @J3ة &Sا(" ،أو ﺕ J6إ@ أﺝ8ة ﺡ 6 . m6ه \9ا(& ز &3Nا"?6
& ﺥى ه ?ض ه \9ا a a'3 &?M3ا %6ده J3Sدة 2/431ق.ع
: 2-1ا )2ض أو و J JGأو ا : J
u +ادة J?) 413:ت ﺝ8اي( ?@ ﺕ " ?ض أو و a'3 aAأو ' aاد 9Cا'& أو &'3S
أو #وت ،أو ت sﺡ'& # +h g? a ،ﺵ& أ و ﺱ ة أو &%
)(2
وا+Jن @? YN Oا& ه \9ا(& ،إ Oإذا آ u+ااد ا#ﺵ& و a'3 &Aأو 'u
. s
وTن اآ! ادي ! &XsXأ+اع ! ا[ل اد& وه :اض ، a'3ا a'3 aAوا، a'3
و NأAف ا#ع ا ي " " ا +J " aن ر. 1994 &% 281 N
و" ﺡص ا#ع ?@ ﺕ اد ا[ل ا &3C %6 &J%إﺡ &Sأ YCا[ل .
وsﺡ xأ O g+ﺝ ق '! اض a'3واa'3 aA
)(3
و3?B 6Tر ﺱ& و &Aأو a'3 &?Aوﺝده Tن gار ،آ ه ا(ل
ا &?M3اﺝدة ا[ &Tا ;% Oر ﺥل ' A? 3 O ' ،أو وa'3 A
"J+ا? &?M3ت ا $T%ا( & أو ا'%رات .
) (1ﺡ %ا ي ،اﺝ aا ،%ص.160
) (2ﺕ Jادة +N ! 2/3ن ، 1905وادة ! 3/213ق .إ .ف .
) (3إﺱ" ا#ع ا ي S ) x6ح( ،ل )و. (aA
- 30 -
وX Nر ا%ؤل '
Qاs?Bن ?! ا a%اا و ا Jت و'Cه ! Sق اs?Bن .
? "7 6م وﺝد Q+ﺥص @? YNاs?Bن اTذب .
و ?@ وﺝ gا
ص ا ص ا & &Jا (1) Yوﺝ& ا وا
اع
) (2
sM ،
?! ا ص ا &'Jااردة h#ن ر ا &?M3وNا !'+اءات اOﺥاع واﺱم واذج
ا ?'& وا+'3ت واsت وا[ﺱء ار& .
'Cأن ا8اءات ا'& ااردة ا ص ا &J%ﺕ !Tآ'& ذاﺕ [ +ﺕاﺝ gاs?Bن
اTذب ذاﺕ ! ، gه زت أه'& إ#+ء ﺝ& ﺥﺹ& s?Bن اTذب hﺹ ر ا#ع ا%+6
+Nن 2ﺝ'& 1963أ h#+ﺝ& &J%ه ﺝ(& اs?Bن أو اBﺵر اTذب .
و ور ? #ﺱات ! ﺹ ور\ اﺕ ;Mأن ا+Jن ا %ﺡ& آ'& ، !'T%وO
+s? & & ;%ت اTذ& ،آ أ g+أ? @? @Jﺕ ا'& ا& ? h3إ3Xت ﺱء &'+ا! ،
?3ر\ Nﺝ" ! ﺝ& اs?Bن اTذب ﺝ& ? & وm+ا ا'3%ت ا &J%أﺹ ر ا#ع
ا ++N %+6ﺝ ا ر 27د 1973 3%وا @%أ+J Mن Royerوا9ي ﺕ 6 @3أوﺱa
?sن ا
دع ،و Nآن اMJء 9ه Yإ@ أن اs?Bن اTذب أو ا
دع ذاﺕ O ، gءا
اs?B ، 9'6ن ﺱ ?@ ا ، Jو! O XﺕJم gﺝ& ا
اع أو ا#وع ' ، gا J
?@ أ Xاs?Bن
) (3
و5آ آ $9أ'J g+م ﺝ& ا
اع أو ا#وع ' 8م أن Tن هك ? Jأو
ﺵوع ﺕ+J ، Nن اﺝ gا
اع ذاﺕg+ " g
)(4
3-1ا 2ﻡ "#ﻡ!اد ﺥﺹ ﺕ "# 2ا ' وا ) VT Wإﺱ : 2
bTا#ع أل ا أو ا" ااد ا#ﺵ& ،و !Tﺕ*ق إ@ ا"
ااد أو ا[ﺵ'ء أو ا[ﺝ8ة ا
ﺹ& ا ﺝ Yادة .(5) 3/431وا& ! ه9ا ا Qه
ﺕ 3 nTأ ا &( &Nا (& ا& "3N !'T%ﺡ& ﺡ& ارة ،وذMJ $ء ?@
اﺱ" ا ﺕ' + %إرﺕTب gاBﺝا.
وﺕ aJا& ه أ S !? Mأل اض أو ا a'3 aAأو ا a'3اد ﺕ "%إرﺕTب
ا .و Nإآ @6ا#ع ا8اي وا" x6 %+6اد ﺥﺹ&" وه ? "# x6ا\ ! أ6ظ
و ' ،+ذه Yا#ع ا ي إ@ ﺕ( ه \9ااد " gJع اد أو ?3ات أو أ &6C
)(6
"%أ &9Cا%+Bن أو ا('ان"
) (1ادة +N ! 405ن اJت ا %+6ا Jوا أﺹ u(3ﺕ "T#ادة +N ! 1/ 313ن اJت ا %+6ا .
) (2ادة +N ! 1ن 1أوت 1905وا أﺹ u(3ﺕ "T#ادة +N ! 1/213ن اBﺱsك ا. %+6
Lyon ., 30 Mai 1935 : GAZ , pal 1395 . I, P 656 .
) (4أﺡ ( ? 3ا ، "'M6اs?Bن ?! ات وا
ت ! اﺝ& ا &3T ، &'++Jاsء ، ،ص . 291
) (5ﺕ Jادة +N ! 3/4ن 1905وادة ! 213ق .إ .ف.
) (6ادة ! 2 /2ا8+Jن ر 1941 &% 48 Nا ل +Jن ر.1994 &% 281 N
- 31 -
)( 3
Xأوردت ادة 3/431
)(1
ﺝ& ﺥﺹ& أﺥى ه ا( @? Eإﺱل ااد ا ،أو
، @%ا9ي 3 'C &J* aJﺵة ،وه ﺝ& 9 &Nاﺕ ،و '? YNا+Jن ﺡ@ و
ﺕ aJﺝ& Cأﺹ ، sوﺡ@ و ?! ا( Eأي أ. X
و Q+ Nا+Jن ?@ Eاﺱ" ا اﺱ* ا( Eوه "....ا3'Tت أو ا#رات أو
ا#ات أو اJت أو ا+s?Bت أو ا'ت " .
و*ح ه9ا ا اد &h%ا( Eا 6#ا9ي sT aJم وا9ي Oﺥ" ﺕ اد ا Qا++J
،و '%6 Jا 'Mص ا'& cن ا اد ا %ف إ@ ا( Eا|J T
وﺝ? gم 'J Y* g+cم ه \9ا& ﺕا ? &XsXﺹ ه :
2#ﻡدي g J( :ا( @? Eإﺱل ااد ا وأن ( Jه9ا ا(c Eﺡ ى اﺱ"
ا ﺡ ده ا. Q
وأﺥ'ا ا Jا وذ $ا ا ى ا +وذ $ا ا ى اh +ن ااد #ﺵ& أو
ﺱ ة أو ، &%و &'+ا( @? Eإﺱ .
و '#+أﺥ'ا إ@ أن ا Qا% O %ي ?@ ا6اآ gوا
Mا*زﺝ& ا6ﺱ ة أو ا
ة ،و N
ﺕض gه \9ات ا8را?'& *% ! '3د @? @6
O *-ا#ي – "6اmاه
ا* &''3آ ' وا(ارة
) (2
: 4-1ا ' ا در ﻡ :ا )ف أو ا ﺱ: -
@? u +ه \9ا(& ادة ! 334ق .ع و Oﺝ "Jا !'++Jا %+6وا ي .
وﺕ aJه \9ا& ﺡ3? Y%رات ا @? Qاد أو أﺵ'ء أو اد 9Cا'& ،أو ﺱا" أو (م ﺡ'ا+ت
J ،رأى ا#ع أن أ?ل ا Oﺕ @? Jاﺝ أو ا أو ازع أو ا%رد ،وإ N +
#رك ' أﺵ
ص ﺥون ( Tﺹ J6آ !'67أو ?'! إSر ﺵ
Qإ?3ري $9 ،
ا ﺕﺱ' aداة ا "#ه9ا ا ! bا#ﺵ'! ﺥ ﺹ إذا ا ه9ا ا[ XاMر %6د
وا إ@ 9Cاء ا%+Bن و3*+Bق ه9ا ا Qﺕ* Yا Qا %ﺹ &' &6ا ، +وه آg+
(ﺱ 3أو و + 3Cدف ه !9ا !'
#إSر ا Q
#ا3?Oري .
وأن ﺕTن ااد ا N &J%و uAﺕ( uر. gN
و
9اآ! ادي \9ا& ﺹرﺕ'! :
ا[و@ :ﺕ "tأ?ل ا ﺱاء
| وا &ABأو J+Bص أ و ا ?& .
وا : &'+tﺕ "tاز aا ي (م ﺡ'ا+ت & hاض & أو ﺕز aأﺵ'ء أو اد
9Cا'& أو ﺱا" ﺱ ة أو ﺕ. &6
)s (1ﺡ xﺱJط ?3رة " " $9 g? aاﺝ& ا'& Qادة 3/ 431 :ر Cوروده ا QاTب &'%+6
…Commaissant leur destinationوه 5آ أن ه \9ا& ? & ،وأن ا+Jن @? YN Oﺡ !%ا'& أو اBهل .
DELSTRAINT –(P-D) , op .cit , p187 .
- 32 -
)( 2
و+ !(+ى أن ا#ع ه أراد أن 5% !' aو'& ا Q
#اي ا ص ?' +Nن
02/89و5%و'& Eا[ﺵ
ص ا* &''3ا& ' gآ ه &3%ف أو ا(ﺱ. Y
و آ u+ه \9ا& ? & – ; ادة – وﺝ Yأن ا ى ا +ا Jا ،وm+ا
ه \9ا& 9اء ا%+Bن ،وارﺕ3ط ا &' &6ا X +إ(ق أﺵ وأ @%NاJت
ا
ﺹ& & ا ة ه \9ا(& .
-2ا )آ :ا !2ي :
ﺝ& ا
bأ+ا? "tﺝ& ا
اع ه ﺝ& ? & 8%م 'Jﺕا ا Jا .
وا ا Jا hن ا* +ي ?' gﺱآ C ! gا &%وأن gAأو
a'3 gMأو # g'3ش أو ﺱ أو %م ،وذ &' $ﺥ اع ا#ي ،وإذا آ u+ﺝ& ا
! اا اc ، &'Nن ﺝا اض أو ا a'3 aAأو ا a'3ه ! اا ا%ة ،وﺕ@? Y
ذ $أ g+إذا آن ا " "?6أو ا%6د و uNا ، gو g ? gTذc $ن ا Jا
اا ﺡ ! gJذ $ا. uN
) (1
و ا 2(3ﺕا أو ? م ﺕا ا &h%واJ "J% ، &'Nه ANاAع .
و آ u+ﺝ& ا Jا Yا a+أو ا أو ا Q
#ا9ي Jم (" ا+c ، &%
ﺕﺕ YTداﺥ" ا5ﺱ%ت ار& أو ا ?'& $9 ،ﺝت ?دة ا gJ6واMJء د إ3Xت ﺕا ا J
ا إ@ ا !' &N6ا a+وا ! ﺝ& وا ! a3ﺝ& أﺥى .
ﺡ' 2ا ا a+ &3% Jأو ا ! ا 'C &6ا#و?& '& ا ،و %ل
?@ ذJ $ا! ،و'J 6Tم 5%و' gا'& إ3Xت ' g'Nاج ا#ش وا hن ه9ا
اج ﺝa'3 g
)(2
أ 8%' a3 &3%م 'Jم ا Jا إ3Xت ﺕا ا sى ا a ، a3إﺱ3د ا3XBت
Jا! .
وآن ا" Nﺝى "3N %+ﺹ ور +Nن ، 1905و آ "3N $9ﺕ " +Nن 1955
و+Nن 5% @? 1961و'& اﺝ ?! ا اري اا aNا5ﺱ &%ﺡ@ و آg? " ! u+
أو ﺕ' (3)gو?@ ﺱن n6+ا @? &Jا'! ا ع و ي ا5ﺱ%ت ،وذ @? $أﺱس أن
5%و'& اﺝ أو ا a+أو ا ?! ﺝ& ا ،ﺕﺝ aإ@ وﺝب أن Tن ?@ ? ﺕم
ي \ أو gأو 5ﺱ ، g%و g "3J Oا9رع " .
إ &Aإ@ 'Nم ﺥ* hﺵ
"tإﺥ gsاﺝ YاBﺵاف وا ! # ! @? &Nال
)( 1
ﺡ !%ﺹدق اﺹ6وي +N ،ن اJت ا
ص h# ،ة ارف ،ص . 748
RENUCCI(F) ,OP , cit , P 160.
Crim 12 Avril 1976 : D – S 1977 , P – 239 Note fourgaux (J- C).
- 33 -
)( 2
)( 3
'Cأن ا &Jا &'MJا &J%ه &*'% &Nز دﺡ3Xc Mت ? م إرﺕ gTأي ﺥ* hأو إهل ،
وأ g+و@ اﺝ Yا'C Y3% &Nب أو ﺱ 6أو إ3Xت إ g+ﺵ
'Jم اﺝ YاBﺵاف وا ، &Nأو
? م &?Sأﺡ ال ا'! ر Cاا &3Nا ا& ?'g
) (1
آ ﺕ %ا &Jا &'MJا @? &J%أﺱ3ب إ Nد& أه ا م ،وأن ا ! '6%ا
اري ه ا5ﺱ &%أو اﺝ .
وإذا آن ا#ع ا N %+6ﺕ ? bNﺡ ود ا &Jاc &'MJن ا#ع ا ي ان
ا'N @? Qم &'++N &Nﺝ& ا ،أي ااض ا ) (2أن رأي أن ا'" إ@
ﺕ* ? Yا ? +ﺡ3XB 'J'Jت ا Jا N ،أدى ا Yا[? إ@ إsت اة
! ا5%و'& ،إﺱدا إ@ ﺕ9ر إ3Xت ا . &SN &J* 3N
'Cأن ا[ﺥ9
?Jة ا ا6ض ﺕ ! %ا @? Jأﺱس أ +ﺕرض ﺕ و &'3Sا J
ا ،ا9ي Jم ?@ ا ا' 'Jأو ا ، 6و*+Oا ?@ ﺥ*رة آ'3ة ﺕ5دي إ'! g
%ء& ا[ء ا+T N !9ا ه أ' (A Mه ! وﺕر ااد ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة ،
أو ا &%و' &N aا3اءة ،و م ﺝاز 'Nم ا5%و'& ا'& uﺥ*رﺕ ?@
اMر ?@ Cار ا5%و'& ا &'+
)(3
وءا ?@ اJ+Oدات ا &J%ذه u3ا( &Tا ﺱر& ا' ر 3 2ا 1992إ@ ? م
دﺱر& ااض ا @? ،أﺱس ﺕ &N a MNا3اءة ا '? Q+ا ﺱر ادة 67
(4) gآ إﺕ gا#ع ا ي ﺝ Yا+Jن ر 1994 &% 281 : Nإ@ إء &Nا ا آن
ﺹ ?' ادة 2/2واﺡ ! +Nن aNا ' nوا ام . 1941
ا )ع ا =" :ﺝ ا زة )ض )Zﻡ)Iوع :
و+ول ه9ا ا6ع آ :
أو : /ﺕ: )2
أﺕ ا#ع ا8اي @MJادة 433اﺡ" ا aJا أه @? gJﺝ& ا
اع وﺝ&
ا ،وذ @? gJ $ﺡ'زة ا('! ا(sت ا'& أو ﺱ'رات ا "Jإ :
اد 9Cا'& # ،وت ،ت sﺡ'& أو # &''3Sﺵ& أو ﺱ ة أو &%أو اد a &'3S?. $9 g
-أﺝ8ة وزن 'Cﺹ('(& " ا "'Tوااز! ا
"&LS
RENUCCI (F) – OP- cit , P160 .
) (2ﺡ' 2آ u+ادة ! 1 2/2ا+Jن ر 1941 &% 48 Nﺕ @? Qأ6 g+ض ا أو %6د إذا آن ا
! bا!'#
رة أو ! ا &?3ا'! !'3ﺡ g'+ !%و ر ا[ﺵ'ء Aع ا& .
) (3ﺡ %ا ي ،اﺝ aا ، %ص 218و . 219
) (4ﺕ Jادة ! 45ا ﺱر ا8اي .
- 34 -
)( 1
أﺵ'ء ة 'Jم .وﺕ 3ااد وا[ﺵ'ء ا9آرة ﺱ Jه ا(" ا9ي ﺕ g'? aJه \9ا& .
و Nرأى ا#ع أن ﺡ'زة ات ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة أو ا &%وآ9ا ااد ا &%ا
'! أ ي ار ه د'" وا ;Aو ﺥ*' ?@ إ g+ا'Jم [?ل 'Cا#و?& $9 ،ذه Yإ@
ﺕ ه \9ا[ل "3Nو gC ، ?Nذ $ا('& دون إرﺕTب ﺝا ا
اع وا وا &N
"3Nو. ?N
: 3أرآن ه\ ا ) :
: 1ا )آ :ا دي "t :اآ! ادي \9ا(& " ﺡ'زة ﺕ $ااد وأن ﺕTن ﺡ'زﺕ
ض # 'Cوع وا('زة ا+Jن ا +ه " و aAدي ?! أن ﺵ
*'%ﺱ'*ة
'& ?@ ﺡ ﺱاء آن ا Q
#ه ﺹﺡ Yا( أم " !T
) (1
أ ا('زة ا+Jن ا '%ي ' اﺹ*sح ا('زة و إﺹ*sح ا ، $و&T( C N
ا EJا & +h :اOﺱtLر #ء ?@ ﺱ "'3ا $واOﺥ ص و# Oط ' اOﺱ'sء
ادي " 3ا Q
#ﺡ8ا و آن (را ا#ء ﺵ
ﺥ . g? 3+
)(2
وا YN Qه ! ﺕﺝ '! gا &%ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة ون ا mإ@ ا('زة ا&'++J
ودون ا ' 2(3إذا آن Tأم ، Oودون ا 2(3ﺹ(& ه \9ا. &'T
و Oﺵ $أ g+ور Cة ذ ?J $ة ا '%6ا Q 'Mا g+c ، Jآ &C u+ا#ع aNآ"
! ﺵ g+hأن 5دي إ@ ا c ،ن ذ MJ $اJل hن x6ا('زة ه Oف إ@ ا، |J &'T
وإ +إ@ اBﺡاز آ $9آ ﺡ& ادع ? \ ااد ا#ﺵ& .
و'J Yم ه \9ا& أن OﺕTن ه \9ا a%أو ااد اﺝ ة hآ!
& رة أو أآ!
( +[ &Jإن آ u+آ $9آ د ﺝ& ا أو ﺝ& ?ض أو و a'3 aAأو ' aاد
#ﺵ& ،وآ $9أوﺝ Yا+Jن ﺹاﺡ& 'Jم ﺝ(& ا('زة أن ﺕTن ﺡ'زة ه \9ا[ﺵ'ء ض 'C
#وع .
وإذا آن ا#ع ا ي Nأوﺝ Yأن ﺕTن ا('زة " Jا اول " cن ا+Jن ا8اي
وا %+6اآ# '6ط ا('زة ض # 'Cوع @? gO ،ا Jد اه& ! ،ﺡ' 2أن اض
'Cا#وع ه ا" ااد ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة ،وه +ع ! اOاض ا9ي @ a
ﺡ& آن ا('زة آ u+ض #وع :آﺱ SBم ا('ان أو 'Jم رب ?'& ،أو
اJ?Bد م إAاره
)(3
:2ا )آ :ا !2ي :
) 3? (1ازاق ا%ري ،اﺱ'| ،أﺱ3ب آ Y%ا ، &'Tا ، 2ج # ، 9رات ا( 3ا(' &'NJوت ، 1998ص . 784
) EJ+ (2ي 27 :ي &? ، 1950أﺡTم ا ، EJا ، 1 &%ر ، 119 Nص . 356
) (3ﺡ %ا ي ،اﺝ aا ، %ص . 220
- 35 -
ﺝ& ا('زة "tﺝ& ا
اع وا ه ﺝ& ? & ﺕ8%م 'Jﺕا ا Jا ،وا9ي
Jم د ا('زة aا hن ﺕ $ااد ا#ﺵ& أو ﺱ ة ،أو ﺕ "%ا .
و9ه Yا E3إ@ اJل ا6ض ه \9ا& ?@ أﺱس أ g+ﺡ& ﺡ'زة ا
[دوات ازن وا'Jس c ،ن ذ @? &N 3 $ا O 2'( ،ﺕ bTﺝ& اOﺕم 3Xcت أن ﺡ'زة
ﺕ $ااد آ J u+إﺱ ا ،أ ﺡ& ﺡ'زة اد ﺥﺹ& cﺕم ا 6 g+cض ه
أن ا hن ااد Aع ا('زة #ﺵ& أو ﺕ "%ا و gTااض "3JاnT
)(1
و?@ ا nTي ا E3اfﺥ أن ا#ع JاJل ا6ض و أراد ذg'? Q $
ﺹاﺡ& ) (2و+ !(+ى أن ا &N6ا !T &J%ا[ﺥ3? 9ره ! اJا! ا. &'MJ
ا -ا =" :ﺝ] ا ' وا &%اع ا %Iدة و )Zا : %2
Oﺵ $أن اJب ?@ ا[ل اﺱ& (& وﺱ &sا[ﺵ
ص ،ه * Yﺝه'ي 5 ،دي ﺹ&
اأي ام ،ﺹ "T# g6ذات ا uNﺕ 'ا EاOﺝ? وأداة دع .
ﺥ ﺹ وأن ادة +N ! 2ن 02/89وادة +N ! 2/221ن اOﺱsك اN %+6ر ا8Oام
ام ، &s%و[ن ه9ا ا8Oام ورد ا ص ا 'C &J%وا ;Aو 'Cد ، 'Nﺡ'!? 3 O 2
ﺕﺕ' Yﺝ8اء ? Jﺡ& ا
، &6إ Oأن ا8Oام ام !T &s%اﺱ
sﺹ + ! gص أﺥى
وردت +Nن اJت ،وه +ص أآ tوAﺡ ودM ، &Nف إ' +N g'? Q+ن 02/89
N ' g%6+ض إ' gا ! $%أAار ﺝ ? 'C "T# &'+%ي .
$9ﺱ ى راﺱ& ; ا وا
اع ا #دة ،أي ? ﺕ5دي إ@ ا%س (& وﺱ&s
ا X ، $%إ@ اا 'Cا & ا ﺕ Y3%أAار ﺝ &'+%آ 8واه& واة .
ا )ع اول :ﺝ] ا &%اع وا ' ا %Iدة .
+N Q+ Jن اJت ا8اي ادة ? @? g 432د ! اmوف ا #دة ،وا ﺕ&J? "J
ا(& إ@ ? &Jا& ،و Oﺕ ه \9اmوف Mر (" أو ، "J%وإM +ر 5آ وﺡل
و ه \9ا(& T+ Oن د Cوا @? aNا &%أو ا#ء ا ، a'3وإT+ +ن إزاء إ? اء
?@ ﺹ(& وﺱ &sا[اد ،وا%+Bن وﺡ \ ه (" ا(& ه ! دون ا[ﺵ'ء ﺱ &6ا9آ
واmوف ا ﺕ @? Yﺕاه ﺕ #ا: &J
-1ا(Oت ا 5دي ' ا
اع أو ا ااد ا9ا'& أو ا* &'3إ@ ض أو ? !? 8ا" ،
ﺕ a6ا &Jإ@ ? #ﺱات وﺕTن اا& ! 20.000إ@ 200.000دج .
و !'3ا+Jن +ع اض ،و &3%+ Oا 8و + Oع اض ،و &3%+ Oا 8وا
ﺕ 3C u3tﺝ Yﺵدة أو ﺥ3ة ، &'3Sآ Oأن Tن ا ?' gه ا#ي g%6+أو ا' .
)( 2
MERLE.(ph) : les présomptions légales en droit pénal , parais 1970. p .66.
ﺡ %ا ي ،اﺝ aا ، %ص . 292
- 36 -
)( 1
-2ا(& ا ﺕ5دي ' ادة ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة إ@ إ(ق ?'6# "N 'C A gء أو
?ه& (1) & %أو Jان اﺱل ? Mو# Oط ا+Jن Jب ?@ إﺡ اث اض أو اه& أو
ا @? J6أن ﺕTن ى ا &'+ +إﺡ ا ، Xوإ# +ط |Jأن Tن N Nأو ﺕ ' aه \9ااد
ا#ﺵ& ،وأدى ذ $إ@ إﺡ اث أﺡ ا[Aار ا ، &J%و ه \9ا(& ﺕ b?Mا " &Jإ@
? !#ﺱ& ﺱ .
-3ا(& ا ﺕ5دي ' ادة ا#ﺵ& أو ا6ﺱ ة إ@ وة ا ?'.gو #ط ه أن T Oن
ا "N N N +ا ?' .gو ﺹرة ا JاOﺡ g+[ ،ﺕا Nا "Jو uNإ?*ء
ه \9ااد ا#ﺵ& إ@ وة ا ، Q
#و !Tا'& آ ، g6 &( u+وآن Yأن ﺕ ﺥ"
ﺕ \ Jو uNإرﺕ gTا& .
و Nإ6+د ا#ع ا8اي ه &J? Jا ?Bام ،و Oأm Xوف ا 3 @? &J%اا& ،
' Xا#ع ا &6?M %+6اJت !? 'tT "J "T#ذ $ا9ي ذه Yإ' ، ?# gوgT
ذه @? Yا nTإ@ اBهم &6?Mاا& .
ا )ع ا =" :ﺝ] ا Rوا )aب وا )ح ا &^
ﺱ*ق ه إ@ ا(Oت ا ﺕ5دي ' ات أو ا
ت ا & Jإ@ ا $%أو ا#ي إ@
ﺕ Y'3%أAار ﺝ : &'+%آة ،أو ا[اض أو اوح .
وا a3أو 5دي ا
& aJ Nإذن و# Jوط '& ،ﺕ( &S uاJب اارد ا ص
ا& +Jن اJت ،وه +ص ﺕ aAﺝ gﺥص sج "tه \9ا'Aت ،و !Tز
ﺕ* $9 . '? J'3آن ! اﺱ Yإﺱ3د أﺡTم +Nن اJت ا ﺕ @? QاJب ?@ ا[ل
اﺱ& ('ة ا Q
#أو ﺱ gsآ ،(2) "Jوا (3) '%وإ?*ء اد Aرة ).(4
(ف ا9ي ض ا%ق ﺝ أو ﺥ & ﺥ*'ة N g O ،ا Jا
ا%س ('ة ا' أو ﺱ. gs
) (1وف د/رؤوف ? '3اه& ا '%ة " +hأي ! M? &6 + QJ+أ?Mء ا %و آن ﺝ ، '8و Oأه'& [ن ﺕ'? Y
ﺕ ('ة ا ?' gأو." O
ﺝا ا ?Oاء ?@ ا[ﺵ
ص وا[ال ،ط ، 1دار ا T6ا ، 1986 ، Yص .129
) (2ادة +N ! 254ن اJت ا8اي ،وﺕ Jادة J?) 1- 221ﺕ.(%+6
) 3 O (3إﺱل ا %ا "Jﺝ& &J%آ" ! ا8ا و " ،ه 7ف #د "Jادي % ،ي ?'% gي ?@ ا"J
! Nا? ?& )ادة +N 260ن اJت ا8اي ﺕ Jادة +N 233ن اJت ا ي (
أ 3' %+إﺱل ا %ا "Jﺝ& &J%ادة ، 5/221و Nإﺥ bا gJ6واMJء ﺡل ه'& اآ! اي ' ،أى
Mأن اآ! اي
| aا [ XاJﺕ" دة ا ، &%إ &Aإ@ اBرادة إﺕ' g+ا%ك اBﺝا ر Cذ 'C ، $أن اMJء
ا %+6اﺱ 3ا[ﺥ9 9ا اأي إﺵط Nإزهق اوح آ &'MNا م اث:
L’affair du Samg contaminé .
- Ct Paris .,13 Juillet 1993 : D1994 ,J.P.118 , Not , Phrothais (A).
- Crim , 2 Juillet 1998 : D1998 .J.P-157 .
Xذ &'MN $اث ا. %
) (4ادة ) 15/222ق .ع . ( %+
- 37 -
و ( Nث أن Tن ا(ف ?@ ?
* ا9ي ﺱ'( $%أو ا#ي 'C ،أن ا
[Aار اOﺡ'& آن 3J 'Cل !T O g+c ،ﺕc g'3#رادة ا +إرﺕTب ا& a
?c gرآ ، +وإ +اف \ Nإ@ ﺕA Y'3%ر '! .
و?'c gن +ص +Nن اJت ا !Tإ? ل ﺡ& ا $%أو ا#ي ،ه ﺕ$
ا ص ا ﺕ @? YNا%س 'Cا ي ('ة ا Q
#أو ﺱ. gs
أو : /أرآن ا Rوا )ح وا )aب ا &^ :
: 1ا &^.
ف +Nن اJت ا
* ، hوا bااﺝ; gأ " : g+آ" " أو ﺕك إرادي ﺕﺕg'? Y
+ده ا3 "?6ﺵة و3 'C * Oﺵ ،و gTآن وﺱ gﺕ" 3
) (1
وا
* hوﺡ \ آ وA gTوري ا'J Mم ا& ،و !T Oإﺱد ﺝ& إ@ ا ،ازع
أو 5دي ا
& إذا ﺕ YاMر &'+إهل أو ﺕ. ' J
إن ا5%و'& ا'& Oﺕhﺥ !' 9ا3?Bر ? '& ا& ،إذ ز إ?3ر ا5% +و، O
دون ا(ﺝ& إ@ إ3Xت وﺝد Aر '! ،آ رأ ﺱ Jﺝ& ا 'J 6T' ،م ﺝ& ا أن
ﺕ @? aJت أو اد " و uAأو ? " a'3 uAآ أن ادة +N ! 429ن اJت ﺕYN
?@ د ا#وع &J? n6 ،ا& ا& .
و?@ اc nTن اا ا ص ?' ادﺕ'! 288و +N ! 289ن اJت ،ﺕ MJأن
ﺕTن '+إﺹ& ا Q
#ﺱ &sﺝ g%أو ﺹ( ، gﺡ'! أ g+ﺝ& ا +cﺕJم ?@
إ +اف إرادة ا +إ@ ﺕ( 'Jو aNا& آ * 3ا+Jن و?@ ذ g+c $ﺝ& ا"J
واMب واح ا
* Y* O ، hأ& &'+ﺥﺹ& ! ﺝ. ? Y+
آ أ g+و( Tال ااﺱ \9 aاا g+cز ﺕ* @? J'3ا(ف ا9ي ﺕﺕ !? Yأg
أAار (& وﺱ % &sات وا
ت M ،ر ه ا Y3%ا'8 %اء ﺝا
اBهل .
ه9ا وﺕ
bاJت ا*c &J3ﺥsف ﺝ &%ا%س &s%ا ، &'(M & %ﺡ'+N Q+ 2ن
اJت ?@ ا ! اا ا ﺕ
Y%( bأه'& اMر ا(ﺹ" ،وﺕ ! g#ﺡ' 2ﺕY'3%
اM ' +ر ﺝ g+? " +%أو ? م إﺡ' gSأو ? م ا3+ه gأو إه gأو ? م ا?ﺕg
ا["......&m+
) (2
) (1رؤوف ? ، '3اﺝ aا ، %ص . 165
) (2و ذJ $ل :د .أ ا' ? 8ا' " uأن ﺝ& اBهل ' وﺹ ' 6اMر @? ،ا ! Cأن ﺥ* hا "?6ﺝ' aا(Oت
3 $9 – ' ،اMر رآ وﺹ '6ﺝ& اBهل ،ه9ا ! ﺝ ، Y+و! ﺝ Y+ﺥ s+ﺡ xأن ا8اء ﺝ& اBهل ' ،ﺕ3
&%اMر)...و( أن ﺕ #ا &Jأو ﺕ
@? bN 6'6اXfر اﺕ& ?! ا ف اBرادي " : ،ﺝا اBهل ،ط5 ،4ﺱ &%ﺵ3ب
ا& ،1981ص 126و .127
- 38 -
، يN أو ﺕ++N ام8 إ+ ?@ اaJ إذا آن،3" ﺱ6 \ اا9" هt h*
ن اT وآ
E ?! ﺝ& اb
ا ﺕ9 وه ه،" إ6 نT g+c 'اJ أو ﺕg O إهg? a
،%+6ت اJن ا+N ! 1/223: ا ص ?' ادةdélit de mise en danger*
.' Jهل أو اB' د اJ 6T ' . &s% ام ﺥص8B ' ﺡ ل ﺥقJ !' وا
لsﺥB ﺡ& ا،$% ل ﺡ& اh*
ب أو اح اM" أو اJ'م ﺝا اN ! ﺕ رTو
%ل اsﺥB ?! اY آ ﺕﺕ،02/89 ن+N !2 : ادةg'? & ا صs% ام ام8B
و'& ا'& ﺝز آ5% اJ إ@ ﺕ%+6ء اMJ اY ذه$( و?@ ذ1)+%ر ﺝA
!'? ! اgم زs? إYا اد آ''& أه" واﺝ9وآ
(2)
g'% ﺡادث ﺥ*'ةY3%ﺕ
. '%
h* أو ﺥ، ﺕ ر اجY'? ل وﺝدs ! ﺥh*
ه اm
ا% ة أنMJ وز
S
م اs?B ام ا+ ا أو إgT& اج ﺵ3N& ا6 أو ? م آ، ج+Bا
.(3) Morhange S &'MN ﺱل آBا
& ل أداء ا
ت آ ه ا(ل ا(ادث اs% ام ام8O لsﺥB! ﺕ ر اT آ
.(4) Furiani Y &'MN آ، &'A اY?sﺝ'! ا6 ﺝه' اY' ﺕ
! د ? م ا?تt أآg' E3 أى ا:'%6 اs إﺥprudence&*'(& أو اs% ام8B لs ا ي ﺥa*ر اX أN( و1)
:&s% س% اN ! "Nن وأ+Jا
VERON(M), Droit pénal des affaires, 2eme édition, Masson, 19977,p30.
( 2)
« Celui qui est responsable de la fabrication d’une machine électrique, n’a pas pris les mesures nécessaires
pour assurer l’utilisation sons danger de cette machine, alors qu’il également responsable de sa vent à la
clientèle ».
- Crim ., 18 novembre 1959 : Bulle .Crim ., 493 ,P955 .
Y3% ، 36 ﺕ، دةO اt " ﺡ6S 240 & إﺹTalctoxique ق * ﺱم% اض اY3% ﺕ1972 & و ﺱ%+ (3)
ﺝءN! اج وTﺕ ﺥ" ﺕO أنY & وا آن8 u' ا* اY? Hexachlorophène وﺝد دة
: VERSAILLES: &T( T ﺡ
« ...le responsable de fabrication doit Veiller personnellement à la qualité d’un produit jouissant d’une certaine
notoriété , dont l’appellation est un appel à la confiance , et qui est largement diffusé dans les magasins à grande
surface …. » décembre 1980 : GAZ . pal 1980 .1. Somm . P 15.
THANH – BOURGEAIS –(D) , « Réflexion sur l’affaire du tale : $ '" ذ6 ﺕm+وأ
Morhange» , D 1981 – chron .P 87 .
( 4)
Crim ., 24June 1997 : D 1997 . IR- P.185 .
- 39 -
: 2راﺏ ا :ل اا 'Cا & آ "Jأو اح واMب ا
* Y ، hأن !'3
ﺡ TاBدا'N &+م را*& ا !' &'33%ا
* hواMر ' +آ' ﺹ 6رآ ! أرآن ا&
)(1
وﺝ? gم ﺕ ;%ا
3ة ا hا AJا8ا ل اBﺹت اﺵ !? &Lإﺱل
ج Jوﺝد أو إ +ام را*& ا !' &'33%ا
* hواMر .
آ !Tإﺱ3د ا5%و'& ا8ا'& إذا ﺥ Qﺕ Jا
3ة إ@ اة أو اBﺹ& آن !Tﺕ ر
و'C ?Nب أي اﺱل ج و?@ اc nTذا ﺥ uا
3ة إ@ أن ﺥ* hا أو ازع
أو 5دي ا
& Nﺱه و +X "T#ي ﺕ( JاMر c ،ن ذT $ن آ' Jل ا*& ا&'33%
'! ا
* hواMر .
)(2
و'" اMJء *+ق اا 'Cا & إ@ اﺱ3N aل وﺝد ه \9اا*& ?@
أﺱس أن آ" ﺥ* !T hاMر ' aJو !T g+إ?3ر\ ﺱM 33ر 5 ،دي إ' gﺕﺱ( aم
%ء& ا.(3) +
و?@ ذc $ذا ا u +را*& ا g+c ، &'33%ﺕ @? Yذ ? $م 'Nم ا& آ آن اMر
راﺝ إ@ ﺱ Y3أﺝ "t 3ﺥ* hا(4) g%6+ &'(Mأو " ا' )(5أو ﺡدث 6ﺝ أو Nة Nهة ?(6).
أ g+إذا ﺕ ﺥ" إ@ ﺝ Y+ﺥ* hا ، +ﺥ* hا ?' gإﺡ اث اMر [ ،ﺹ" أJ O g+ﺹ&
ا5%و'& ا'& ،وأن ﺥ* hأﺡ ه 6 Oﺥ* hاfﺥ و g3 Oو ﺥ" ه9ا ا3?Oر * ? a3ﺕ J
ا. &J
وﺕ #ا Y%( &Jﺝ &%اا 'Cا & 3أ ﺱ ا#ت ا'& ا( ، &tﺝء ﺥs
آن ﺱ ا ! أن ا &Jاا 'Cا & Y ،أن ﺕJس ( Y%ﺝ &%ا
* hذاﺕO، g
( Y%ﺝ &%اMر * ،ي ?' gذ ! $ﺕ% Jك ا
، + SوAورة ا Nر
اMر ?@ ا 'Xhﺕ Jا Eا ، +ف إ' ! gإﺹsح Mر اﺵ ?! ا& .
و?@ ذ $ﺕﺝ ه9ا ال ﺕ ! &'T#اا ?@ ﺵ "Tه ،ﺕ &*3ﺡ Y%ﺝ، %
و& إ@ ا QNوه :
ا%س 'Cا ي ('ة ا Q
#أو ا "Jا
* hوه ﺝ(& و ﺕTن ا ! '? &Jﺱ& أﺵإ@ &XsXﺱات ،وا& ! 1000إ@ 20000دج ادة +N ! 288ن اJت .
) (1و aذc $ن ﺕ Jا
3ة T Oن 8ت ا &'MJآ" ا(Oت ! ،ذ $ذه u3إ' &T( gا EJا &'%+6ﺕ&T( 'h
اOﺱLف إدا & Y'3* +ا 'C "Jا ي ،وأ +ﺕc &8 !Tﺕ3ع ﺥ Qإ' gا
3اء وذc $ﺱ
sﺹ ! ﺥsل اaN
ا*& ﺱ !' &JJ( &'33ﺥ* hا +ووة ا-Crim .,27 novembre 1984 : D .1985 .IR. p 404 , obs. Penneau (J) : &'(M
) (2وهك '" ى اMJء %+إ@ ? م ﺕ* Yﺱ3 &'33ﺵة وﺡ& Cause directe et immédiate
– Crim ., 5 Mars 1992 : GAZ . pal .1993 .2,Somm
:Cause certaine
(&JJ
)P486.note, Doucet.(J.p
) (3رؤوف ? ، '3اﺝ aا ، %ص . 196
Crim ., 22 Février 1995 : Rev .SC .crim -1995 .P . 812 , Obs. bouloc (B) .
Crim ., 17 Février 1986 : Bulle . Crim . n °60 , P 45 .
) (6ﺡ' 2ﺕ* &T( u3ا EJا6?B &'%+6ء ا Y3%ﺥ* hا ! &'(Mا5%و'& أن Tن ه9ا ا
* hا Y3%اﺡ' وا
ص (دث .
- 40 -
)( 4
)( 5
ا%س 'Cا ي &s%ا Q
#وا5دي إ@ ? 8آ ?! ا" ة ﺕوز &XsXأﺵ وهﺝ(& وﺕTن ا ! '? &Jﺵ! إ@ ﺱ'! وا& ! 500إ@ 1500دج أو cﺡ اه ادة
+N ! 289ن اJت
ا%س ? 'Cي &s%ا Q
#وا9ي أدى إ@ ا !? 8ا" أ "Nأو %وي &Xstأﺵ ،وه
#? ! n3( '? YN &6ة أم إ@ ﺵ! ،وا& ! 100إ@ 1000دج أو
cﺡ اه ).ادة +N ! 3/ 442ن اJت ( .
ا%س 'Cا ي &s%ا Q
#وا9ي 5دي إ@ أي ? !? 8ا" ،وه
، &6وYN?' &J? n6ا
&6ا &J%ادة +N ! 2/442 :ن اJت .
و +N Qن اJت ا8اي إ &Aإ@ اJت ا[ﺹ'& اJ? @? &J%ت ﺕ، &''T
ﺕ @? aNا[ﺵ
ص ا* "t &''3ا(Oت ا &J%ا ! aرﺱ& #+ط ،درة
ا#ء ا9ي اﺱ" ارﺕTب ا& ،وﺕ' أو 2ا(. T
) (1
أ &3%ﺵ
ص ا3?Oر& 'ز ا(5% Tو' ?! اا اﺕ "3N ! ، &3Tأ?M
و 6 'tﺕ ،وﺕ " ? &Jاا& إ@ ﺥ nأAف ا 3ا. %
)(2
: 3ا )bوف ا %Iدة :
Q+ا#ع ا8اي ادة +N ! 290ن اJت ?@ # !'7د! &Jاا
'Cا & ا ص ?' ادﺕ'! 288و 289وه :
آن ﺕ YTا(& ﺡ& ﺱ. T (و& ا +اب ! ا5%و'& ا'& ا !Tأن ( ! ﺝاء إرﺕ gTا ا "Jأواح أو اMب ا
* : hآ6ار\ ('& دون اف ?' gأو g%Sوﺕ'\ Tن و و 7وف
ا& .
أ ا#ع اm bT %+6وف ا #دة ا " ، &J%أAف # 7دا إ@ Q+ادة
+N ! 6- 221ن اJت ﺝ Yا+Jن ر 647 / 2000 : Nا5رخ 10ﺝ'& Q ، 2000
?@ &6?Mا &Jﺡ& إذا آن ا%س ('ة وﺱ &sا' +ﺵ" !? LاBﺥsل ا ي
)s (1ﺡ xأن ا#ع ا8اي و?@ ? nTا#ع ا %+6اآ @6ا ! 'tTاا JاJت ا[ﺹ'& ، |Jوﺡ@ &3%ا
ا @? ' Q+اJت اc ، &''Tن اMJة s'Nون إ@ ا( ، Tر Cدوره اد? ،وﺥﺹ& ﺕ $اJت ا&''T
اﺱ& 3?Oر les piemes humiliantesوه #+ﺡ TاBدا &+ﺝ ة أو أآ ، tوﺕ' ا( Tا[آ! ا ) '3ااد 18 ، 7 ،6
! ق ،ع ،ج ( وه ?Jت '? Q+ا#ع ا ، %+6وﺥ Qﺝاز ﺕ* E J'3اا ،آ $اا اﺱ& &s%ا!'T%
)ادة 222و J? 461ت ، ( %+واا ا ، &'s?Bوا9Jف وا ) Y%ادة +N ! 93 :ن ا (& واBﺕ ل ا5رخ 29ﺝ'&
1881ا ل +Jن ر 615/90 Nا5رخ 13ﺝ'& . ( 1990
) (2ادة +N ! 44- 222 :ن اJت ا. %+6
- 41 -
8Oام ا
ص &s%أو ('*& ا9ي gA6ا+Jن أو اا; ".
)(1
ووا ! ;Aا Qا %أن ! ﺵوط ﺕ* '3اmف ا #د ﺡ ل ﺥق +Jن أو ﺕ ، 'mوO
#ط أن Tن ا Qﺥﺹ ،و?@ ذ $ق ?@ اBﺥsل 8Oام ام &s%ا ص ?'g
ادة +N ! 1/ 221 :ن اOﺱsك ا# %+6ط أن Tن ? .
ا ا =" :ا )ا( ا !ص ! "# Tص ﺥﺹ :و ول ها ا آ
" :
ا -اول :ﺡ ﺹ ا
:
و aAا+Jن ر 02 /89 Nا (& ا $%أﺡ Tﺥﺹ& ﺕ !Mﺡ& ﺹ(& ا $%وأg
وﺱ Q ، gsآ 3أ ?م ادة @? 02أن »آ" ج ﺱاء آن ﺵ' Lد أو ﺥ & آu+
Y g'3Sأن ا ?@ ا+Mت Aآ" ا
Sا ! ﺵ +hأن ﺕ nﺹ(& ا $%و /أو
أ gأو ﺕ g( mاد& «.و "3Nﺹ ور ه9ا ا+Jن وﺹ ور ااﺱ' ا &9'6ا uأﺡ.gT
آن ا+Jن ر 05-85 Nا5رخ 3 16ا 1985ا (& ا (& وﺕ N 'Nو ﺡ&
ﺥﺹ& (& اا &? &6 !Sوه ف إ@ ﺕ( ا[ﺡTم ا[ﺱﺱ'& ل ا (& وﺕ '%
ا(Jق وااﺝ3ت ا &( &Jا (& وﺡ& ا%+Bن ! ا[اض وا[ﺥ*ر وﺕ(7 !'%وف
ا' S !? &#ﺕ*ر ا &Nوﺕ' اsج
و ﺝء gه9ا ا+Jن *+ق دراﺱ& ﺡ& ا $%ه ﺕ gMا3ب ا
g n
ا اد ا ' '& وا[ﺝ8ة ا* &'3ا9 ، &'Jا ال إ6+د & +Nن ﺡ& ا (& و
ض gا a#ا
ص (& ا $%ا9ي ? ل ااد ا9ا'& واد ا'" واb'm
ا. + 3
و ' !'3+ﺡ& ا#ع (& ا $%وﺱ ! gsﺥsل دراﺱ& ا[ﺡTم ا و Aآ" !
+Nن ا (& وا a#ا
ص (& ا. $%
ا )ع اول :ا "#ا ل ا "/%وا " :
أو : /ا !اد ا " ﺕ%ﺥ "#ق ا .
-1ا !اد ا J : /%اد ا ' 6 &'+Oم +Nن ا (& ا[دو& واTاﺵ bا'3ﺝ'&
وااد ا &''Tا
ﺹ& ' 'ت وااد ا'& واد ا 'Mوﺝ' aااد ا[ﺥى اMور&
* Yا#3ي وا*'3ي
)(2
وا[دو& ﺕ "#ﺡ Y%ﺕ bادة +N ! 170ن ﺡ& ا (& :
)( 1
)( 2
- « Encas de violation manifestement délibrée d’une obligation . particulière de Sécurité ou de prudence
imposée par la loi ou le règlement . les prines encourues sont portées à cinq ans d’emprisonn ét a 500.000 F
d’amende » .
ادة +N ! 169ن ﺡ& ا (& .
- 42 -
آ" دة أو ﺕآ' Yض ( g+Tي ?@ ﺥﺹ'ت ?sﺝ'& أو و ! &'Nا[اض ا &#3أو
ا('ا &'+وآ" ااد ا !Tﺕ%+ Jن أو ا('ان Nا'Jم Q'
#ا* 3أو اﺱدة
و 67ا &Mأو ﺕ ('( أو ﺕ .
و ﺥ" 6م ا[دو& أ Mاد ا &mوﺝت ا'" ا ﺕ(ي ?@ اد ﺱ& Jد
& &9
وآ &tﺕ6ق ا Jار ا( د Jار ! وز ا (& ،وااد ا9ا'& ا('ا &'+أو ا
)(1
ا('ان .
وﺡ @? 76ﺹ(& ا & uN $%ا و &+ا ?c &'Sاد و &+اد ا ' '& دق ?'
از ا &( bTو Oز 3Sء ﺱاء ا*Jع ام أو ا*Jع ا
ص أن 6أو %ا
اد ﺹ' '& 'Cﺕ $ا ﺕ #ا و &+آ Oز أن ﺕزع أو ﺕ 3? aا !Sإ Oااد ا
ﺕ #ا و &+وﺕ
&? Qااد ا ' '& 5ﺱ%ت و&'S
ااد ا ' '& وﺕز &
) (2
وﺕ
Qا و& وﺡ ه ﺱاد
)(3
-2اﺝdة ا :ﺡ Y%ادة +N ! 173ن ﺡ& ا (& ﺥ" 6م ا[ﺝ8ة ا* &'3ا[ﺝ8ة
ا &%ا(6ص ا* &'3وآ" ا[?ل اﺕs &*3ج ا* 3وأﺝ8ة ﺕ' ا[ﺱن وﺕJ
ا[?Mء وا'ت ا & 3وا &'%وآ $9ا[ﺝ8ة ا ?%ة ?@ ا(ك ،و tه ا[ &3%
دو& ﺕ & ا و &+ا &'Sو &+ا[ﺝ8ة ا* &'3ا &'Jدق ?' از ا، &( bT
و aﺹ aأو ﺕز aأي ﺝز O 3Sﺥ" !Aه \9ا و ، &+وﺕ
Qا5ﺱ%ت اa &'S
ه \9ا[ﺝ8ة ? ا NSا[ﺱن .
-3ا !اد ا ﻡ وا &%رات aM
:ا+Jن ا (& ا (& إ+ج ااد أو ا3ﺕت ا&%
ا
رة و 'Cا
رة وآ9ا J+واﺱاده وﺕ ه وﺡ'زﺕ وإه ا وازل ? واﺱ
وزرا? إ@ ﺵوط ﺥﺹ& ،و+N !'3ن ﺡ& ا $%آ 3أ ?م ادة 16أن Eاﺝت
Yأن ﺥ "3N Qإ+ﺝ أو ﺹ ا[ول وذm+ $ا '%أو ﺥ*ر اﺕ& ? وaM
اﺱم ا9'6ي ر 39/ 95 Nا5رخ 1995 28
) (4
&Nااد اOﺱsآ'&
)(5
آ '!
ﺵوط ﺕ '%اﺥ Qا a &J3%اﺝت ا &%أو ا ﺕ*ي ?@
Sﺥﺹ& و Jه
) (1ادة +N ! 172ن ﺡ& ا (& .
) (2ادة +N ! 184ن ﺡ& ا (& .
) (3ادة +N ! 186ن ﺡ& ا (& .
) (4ﺝء اﺱم ا9'6ي ر 35/ 95Nل اﺱم ا9'6ي ر 42/ 22 Nا5رخ 3 04ا ا ﺥ Qا+B &J3%ج ااد ا&%
أو ا ﺕ "T#ﺥ*ا ﺥﺹ .
) ! (5ااد ا #ا( ا[ول 9+آ ?@ ﺱ "'3اtل ?ﺹ ا E'3و?ﺹ ا b'mوات و '3ات ا(#ات وا u3Tو!
ااد ا #ا( ا9+ +tآ اBﺱن وﺡ Eا3ر $و9آ اﺱم إ@ ﺝ Y+آ" دة آ''& اج ا9ي aإﺱ ' gو!
ااد ا #ا( ا9+ 2tآ آ(ل ا' Ttوا8ر '+وا3رم وا. 38
- 43 -
( دة ا(Jت ا ، 6+ &'3وﺕ '%ه \9اﺥ & ! Sف اآ 8ا8اي ا &3Nا?'&
وازم اﺱ#رة nاﺝ' gا وا Jاﺱa
) (1
وﺕ( اد ا &%اﺹ ا &#اOﺹ*?'& واﺱ
+J aMن ا (& ا (&
ﺕ('Mه إ@ ا( ل ?@ رﺥ &
)(2
وﺕ( أ Mاد ا &%ا
%ت ا ﺕ
%م ﺹ aا#وت ا ، &'(Tوا+Jن ا
(& ا (& ' aأو ﺕ[ + Jي ﺵ
Qآن cﺱtء Eا[ﺵ
ص "tا 'د&
وا*ر! وا aﺝ "T gﺹ a+أو أو %رد \9ااد .
ا )ع ا =" :ا "#ا ل ا ا" و "#ﻡل ا وا . 1b
أو : /ا "#ا ل ا ا" :ﺕف ادة ! 02اﺱم ا9'6ي ر 39 /90 Nا &N
ادة و aNا ادة ا9ا'& » +hآ" دة ﺥم & آ' أو ﺝ '8ة &9ا &#3أو
ا('ا &'+و ا#وت وآ" ﺕ "%ﺵ "Tأدو& واد ﺕ''& « |Jوه n6+ا bا9ي
ﺝء ادة ! 02اﺱم ا9'6ي ر 367/90 Nا ﺱ ا a%ا9ا'& ). (3
آ ? uادة ! 03ا+Jن 03/09ا5رخ 3 25ا 2009ا (& ا $%وaN
ا ادة ا9ا'& »آ" دة & أو & ﺝ '8أو ﺥم ﺝ& &9ا%+Bن أو ا('ان
ذ $ا#وت و? $ا ، Mوآ" ااد ا &%ﺕ ' aا[ &9Cوﺕ('Mه و ﺱtء
ااد ا |J &
%ﺵ "Tأدو& أو اد ا'" أو اد ا« 3
وﺡ @? 76ﺹ(& ا $%وﺥ Nﺕ g' Y3%ااد ا9ا'& ! أAار gأو@ ا#ع إه
ﺥﺹ 9ا ا Y+وأﺹ ر ﺱ ﺕ g' !'3 9'6ا#وط ا ('& ا*& ? ?'& ?ض ا[&9C
sﺱsك وه اﺱم ر 53/91 Nا5رخ 3 23ا 1991وﺕ ه \9ا#وط ﺝت
ا9ا'& %6+و[ &Tا ﺕ !'
% ' aAاJ !9ن '& ا &L3وا(" و 'Cذ. $
*ا )Iوط ا &ﺹ ﺏ !اد او وا ت ا ا :
#ط أن ﺕTن ااد ا[و'& * &Jﺝ' وﺕ('Mه واﺱ n'Jا دق ?'
وﺡTم ا &'++Jوا ، &''mو Yأن ﺕTن ('& ! آ" ﺕث +ﺕ ?! ﺡ#ات أو ﺡ'ا+ت أو
3+ﺕت أو ?! ء 'Cﺹ; أو 'Cذ "T# $ﺥ* ?@ ﺹ(& ا $%و Yأن ﺕ( ! ه9ا
اث أ Mا'8ات وا ات ا a &%أو إ+ج أو & أو ﺕ b''Tأو "J+أو ﺕ
!8اد
9Cا'& .
) (1أ Q
' m+ﺵوط ا( ل ?@ اﺥ & ادة 05و ه ! اﺱم ر. 42 / 92 N
) (2ادة ! 19ا+Jن ا (& .
) (3أﺥ aMاﺱم ا9'6ي ر 25/92 Nا5رخ 1992 13ا ة اﺱ'& ا د 1992 &% 05ااد ا &Mإ@ ات ا9ا'&
إ@ n6+ا[ﺡTم ' ﺱ ا9ي Yأن ﺕ( A? gﺱsك .
- 44 -
و &3%ت ا9ا'& اه8ة Oز أن ﺕ nsا[رض 3 &%sﺵة وsC 6 Yف
ازم ا9ي ﺕ6ض Aورﺕ &'3S gاج و A? Yﺡ Y%ﺵوط ﺕ(ل دون %ده وأن ﺕ" 6
?! &%sا[ ي اﺱ*& وا'Nت زﺝﺝ'& أو أ& وﺱ'& " & وإذا آ u+ا[b &N &9C
ا Y a%ﺥC +8ف ا 3و? a'3 Aواﺝت زﺝﺝ'& 3دة
) (1
*ا )Iوط ا &ﺹ ﺏﻡآ :ا " ﺕ! # JGا !ﺝت ا ا :
إن ا(ل وا[آ! ا ﺕ( !Mاﺝت ا9ا'& وآ9ا (Jﺕ وه أآ! ا(" وا
!8
وا b''Tواز & aوا Y &8أن ﺕTن واﺱ& وB &7ﺕJء اث ا
رﺝ آ*ABات
ا& وا+M'6ت وﺕ%ب ا3ر وإﺱJار ا(#ات و 'Cذ $و Yأ Oﺕ " ه \9ا[آ! إﺕ O
3ﺵا اﺡ' Eوﺡات اء وا[آ! ا ﺕ( ' x6ا'tب ،آ " Yأ%Nم إﺱsم ااد
ا[و'& وﺥ +8وأ%Nم ﺕ( 'Mاج وﺕ !? g6''Tا[%Nم ا ﺕ ' aات ا''& وﺕ
8ن
' و?! أ%Nم ﺕ اول ا[ &9Cا%ﺥ& &3%إ@ ا[ &9Cا3ردة .
و Yأن ﺕTن ا[ &Tا8ودة '8ات ء ا#ب اري ا%ﺥ! وا3رد أن ﺕTن أ Y'+ﺹف
ا'\ ا &%وا6ت ا8ودة (6ت ، &sآ Yأن ﺕTن ا(ل آ'& ا& وذات إ+رة
ﺝ' ة وأن آm+ Yم ﺥص & وm+م ﺥص ف ااء ا[آ! ا ﺕ %ﺝدة ﺡارة
&S6أو أدﺥ& أو أ
ة )(2و?sوة ?@ ذ Y $أن ﺕا?@ 7وف ﺥﺹ& "J+ااد ا9ا'&
' Yأن Tن اد ا
"J Qه \9ا[8' &9Cات اmور& Mن ﺡ !%ﺡ x6ا[&9C
ا a &Jا?ة ا n'Jوااﺹ6ت ا &'++Jل ا "Jوإذا آ u+ا[ b &N &9Cاa%
Yأن ﺕا?@ 7وف ﺥﺹ& ﺡ Y%( m6إذا آ u+ة أو &tأو Sزﺝ&
)(3
*ا#وط ا
ﺹ& : !'
%
Yأن ﺕ
!'
% Qﺱ" و
Mت وCف ( x6ا nsواﺡ'8 Eودة &Nاء ،
وأن ﺕا' ﺵوط ا @? &mا وام و Yو aAﺱ" ?
ج ااﺡ'8 Eودة ء
اري ا%ﺥ! وا3رد وﺱ; ي ﺕ د ارا و8م ا
%ن & ا'X &m &J6
وأ ا. +
و Yأن ﺕا "? nsوأ &'*Cأس &sو! ﺵ +hأن ﺕ aأي ﺕث &9Cآ a
?' ا ﺥ'! و
Mن (6ص &'3Sدور& و'& ا*' اJرة ! وزارة ا (& و!? a
ا ﺥل إ@ ا[آ! ا ﺝ ' ا[ &9Cأي ﺵ
!? YC Qا5ﺱ &%دون 3ر .
:3ا "#ﻡل ا وا 1bا : "%
)( 1
)( 2
)( 3
ب/ا ، $ا(& ا'& $%ا a#ا8اي ،ا& ا8ا& م ا &'++Jوا NOد& وا'%ﺱ'& ،ا8ء ، 37ص . 50
ااد 7إ@ ! 12اﺱم ر. 53/91 N
ااد ! 25إ@ ! 29اﺱم ر. 53/ 91 N
- 45 -
ﺡ Y%ﺕ bادة ! 02اﺱم ا9'6ي ر 37/97 Nا5رخ J (1) 1997 14ج
ا bmا + 3آ" M(%أودة cﺱtء ا واء ﺱل
bا[ﺝ8اء ا% &'(*%
ا%+Bن "tا#3ة وا #وا[ 7وا \6#وا[ﺝ6ن وا[ﺱن وا[ &'#Cف ﺕ 6'mأو ا(&m
?@ ﺱ sأو ﺕ " ه' Lأو ﺕ*'ه أو ﺕ ('; را( و !mاﺱم ر ? 37/97 Nة (Jت
!'3ا( ا[ول ااد ا''& واد ا b'mا + 3و( د ا( ا &N +tااد ا(mر
إﺱ ﺕآ' Yاد ا'" وا ، b'mأ ا( ا(' : 2tي ?@ &Nااد ا O
ز إﺱ ﺕ( 'Mاد ا'" وا b'mا + 3إ Oﺡ ود '& ،و !Mا( ااa
&Nا+ت ا !Tأن ﺕ( اد ا'" و !'3ا( ا
? &N nﺹ ا(&m
ا%ح ﺱ و( د ا( ا%دس ا[ﺵ& ق ا &'%63ا !Tأن ﺕ( اد
ا'" .
وﺹ aاد ا'" وا b'mا + 3وآ $9ﺕ 3'Aواﺱاده *M Yورة "3Nان ض
sﺱsك أن ﺥ" إ@ ااب ا Sا ; J3% gوTن ه9ا ا ; b Jﺝg
ا [ إ@ (& ادة و aNا وا
& إ''N
)(2
و5ه" ا[ﺵ
ص ا5%ون ?! ﺹ?& ه \9ااد وﺕ 3'Aوإﺱاده وا &3Nﺝدﺕ ءا ?@
ﺵدات ﺝ'& ﺥﺹ& ) (3و @? Yا5%ول ا[ول ﺕ Jاج sﺱsك أو ?@ ا%رد إن آن
اج %ردا أن ﺱ" إ@ ﺝ' aاآ &(T 8ا %ا& زارة ا (& ا '& ا&T
ج
)(4
) ( (1د اﺱم ا9'6ي 37/97ﺵوط وآ' &'6ﺹ?& اد ا'" وا b'mا + 3وﺕ J%ا%ق ا ، Sا ة اﺱ'& ا د
04و Nأ@ ه9ا اﺱم أﺡTم اﺱم ا9'6ي 41/92ا5رخ 3 04ا . 1992ا9ي آن ( د ﺵوط إ+ج اد ا'" ا. + 3
) (2ادة ! 13اﺱم ر. 37/97 N
) (3ادة ! 15اﺱم ر. 37/97 N
) (4ادة ! 16اﺱم . g%6+
- 46 -