الدفوع في الإدارية .pdf

---

À propos / Télécharger Aperçu

---

Ce document au format PDF 1.5 a été généré par Microsoft® Word 2016, et a été envoyé sur fichier-pdf.fr le 17/05/2020 à 17:16, depuis l'adresse IP 41.251.x.x. La présente page de téléchargement du fichier a été vue 153 fois.
Taille du document: 1.7 Mo (131 pages).
Confidentialité: fichier public

Aperçu du document

---

‫د‪.‬سامي الوافـي‬

‫الدفوع في الدعوى اإلدارية ‪٬‬‬
‫دراسة تشريعية قضائية وفقهية‬

‫‪Page 1‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫رقم التسجيل ‪ :‬املركز الديمقراطي العربي‬
‫‪VR 335269 . B‬‬

‫د‪ .‬سامي الوافي‬
‫الدفوع في الددعو ادداريدة‪ ٬‬دراسدة شردريعية قئدا ية وفق يدة ‪ /‬سدامي الدوافي‪ -‬بدرلين – أملانيدا املركدز‬
‫الديمقراطي العربي للنرر‪.2017،‬‬
‫الطبعة األولى ‪2017‬‬

‫جميع حقوق الطبع محفوظة للمركز الديمقراطي العربي‬
‫ال يسمح بإعادة إصدار هذا الكتاب أو أي جزء منه أو تخزينه في نطاق استعادة املعلومات أو نقله‬
‫بأي شكل من األشكال‪ ،‬دون إذن مسبق خطي من الناشر ‪.‬‬
‫برلين‪ -‬أملانيا ‪.‬‬
‫‪All rights reserved‬‬
‫‪No part of this book may by reproducted. Stored in a retrieval‬‬
‫‪System or tansmited in any form or by any meas without prior‬‬
‫‪Permission in writing of the publishe‬‬

‫الناشر‪ :‬املركزالديمقراطي العربي للدراسات اإلستراتيجية والسياسية واالقتصادية‬
‫‪Germany:‬‬
‫‪Berlin 10315 Gensinger Str: 112‬‬
‫‪Tel: 0049-Code Germany‬‬
‫‪030- 54884375‬‬
‫‪mobiltelefon : 00491742783717‬‬
‫‪E-mail : diploma@democraticac.de‬‬
‫‪P.hD candidate: Ammar Sharaan‬‬
‫‪Chairman ” Democratic German Center‬‬

‫‪Page 2‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫بسم هللا الرحامن الرحمي‬

‫"فإذا عـــزمت فــتولك عـىل هللا"‬
‫صدق هللا العظمي‬

‫‪Page 3‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫تمهيد‬
‫إن ح د د د ددق التقا د د د د م د د د ددن ا ق د د د ددوق العام د د د ددة الد د د د دت كرس د د د د ا الدس د د د ددتور و ك د د د ددذا أدرجته د د د ددا ن د د د ددو‬
‫املعاه د د دددات الدولي د د ددة‪ ،‬فيع د د ددد ح د د ددق ال ج د د ددوء إل د د د د القئ د د دداء مد د د ددن ا قد د د ددوق العامد د د ددة ال د د د دت ال يج د د د‬
‫التن د ددا‪.‬ل عمه د ددا‪ .‬فيمل د ددل ض د ددل م د ددواطن ح د ددق ال ج د ددوء للقئ د دداء طبق د ددا مل د ددا ق د ددرر الدس د ددتور‪ ،‬وق د ددد حد د ددد‬
‫الق د ددانون س د ددييل ذل د ددل ع د ددن طري د ددق س د ددلل طري د ددق ال د دددعو ‪ ،‬الد د دت شعتد د دبر مد ددن ا ق د ددوق ادرادي د ددة الت د د‬
‫تنر د د ددأ مد د ددن ج د د دراء ادعت د د ددداء عاد د د د ا د د ددق أو املرك د د ددز الق د د ددانو ي و تخ د د ددول صاح هد د د ددا ا‬

‫د د ددول عاد د د د‬

‫ا ماية القئا يدة‪.‬‬
‫ومد د ددن مسد د ددتلزمات حد د ددق التقا د د د هد د ددو ل د د ددمان حريد د ددة الد د دددفاع و اددعد د دداء فد د ددي وق د د د واح د د ددد لك د د ددي‬
‫يتحقد د ددق الع د د دددل ل د د ددمن معادل د د ددة عادل د د ددة ب د د ددين طرف د د ددي ال د د دددعو ‪ ،‬فلق د د ددد وا‪.‬ن املر د د ددرع ب د د ددين طرف د د ددي‬
‫ا خ د ددومة فكلمد د ددا م د ددنح امل د ددد ي ا د ددق ف د ددي إسد د ددتعمال حقد د دده فد د ددي ممارسد د ددة الد د دددعو و املتم لد د ددة فد د ددي‬
‫الطلب د ددات األص د ددلية و العارل د ددة‪ ،‬فق د ددد م د ددنح امل د ددد ي علي د دده ا د ددق ف د ددي ال د دددفاع ع د ددن م د ددا ه وذل د ددل‬
‫باسد د ددتعمال الد د دددفوع‪ .‬وجد د ددذلل تكد د ددون للد د دددعو وج د د ددان أح د دددهما إيجد د ددابي يجس د ددد ح د ددق املد د ددد ي فد د ددي‬
‫طد ددر إدعا د دده لطل د د ا مايد ددة القئ د ددا ية‪ ،‬و وجد دده س د ددلمل يجسد ددد حد ددق املد ددد ي عليد دده ف د ددي دف د ددع ه د ددذا‬

‫‪Page 4‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫الطل د د وذل د ددل بواح د ددد م د ددن ال د دددفوع ا د ددددة ف د ددي الق د ددانون الد د دت يه د دددال م د ددن خلل د ددا ا‬

‫د ددول عا د د‬

‫حكد ددم يق د د إمد ددا ب د ددبطلن إج د دراءات ا خ د ددومة أو ع د ددده قبول د ددا أو إمد ددا ا كد ددم برفئ د د ا جملد ددة‬
‫أو في بعئ ا ‪.‬‬
‫إ ن الد د دددفوع بوصد د ددف ا الوجد د دده السد د ددلمل لكفالد د ددة حد د ددق التقا د د د ‪ ،‬ال تئد د ددي عن د د درا جدي د د دددا إل د د د‬
‫ال د دددعو ‪ ،‬و إنم د ددا هد دددال إلد د د تفد ددادي ا ك د ددم عا د د امل د ددد ي عليد دده بك د ددل مد ددا يدعي د دده امل د ددد ي أو بج د ددزء‬
‫مند د دده‪ ،‬فال د د دددعو يتح د د دددد نطاق د د ددا بإدع د د دداءات املد د ددد ي ال بد د دددفع املد د ددد علي د د دده ‪،‬ض د د ددون القا د د د ال‬
‫يحكم بما لم يطل منه ‪.‬‬
‫إن امل د ددد ي علي د دده بإس د ددتخدامه ا د د ددق املمن د ددو ل د دده و املتم د د ددل بال د دددفوع‪ ،‬إنم د ددا يختد د ددار الن د ددوع ال د ددذي‬
‫يد د ددتل م ومركد د ددز فد د ددي الد د دددعو ‪ ،‬ف د د دإن ضد د ددان هند د ددال خلد د ددل فد د ددي الناحيد د ددة الرد د ددكليه للد د دددعو املرفوعد د ددة‬
‫لد ددد عند دددها ي ي د در تل د ددل الد دددفوع املق د ددررة م د ددن أجد ددل عرقل د ددة مسد دديرة خ د ددمه‪ ،‬و مد ددن ه د دذا القبيد ددل‬
‫ال د د د دددفوع الد د د د دت توج د د دده إل د د د د إج د د د دراءات ال د د د دددعو أو ادخت د د د ددا‬

‫دون التع د د د ددر إل د د د د ذات ا د د ددق‬

‫املد به‪.‬‬

‫‪Page 5‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫أم د ددا إذا ض د ددان ال د دددفع ين د د د عاد د د ذات ا د ددق امل د ددد بد د دده‪ ،‬ضإنكد د ددار وجد د ددود ‪ ،‬عند د دددها شس د د د تل د ددل‬
‫ال د د دددفوع باملول د د ددوعية‪ ،‬وال د د ددذي يعرت د د د عا د د د قبول د د دده رف د د د‬

‫الطل د د د املول د د ددو ي ال د د ددذي تتئ د د ددمنه‬

‫عريئ د ددة الد د دددعو ك د د ددل أو بعئد د ددا‪ ،‬وهد د ددذا الند د ددوع بد د ددل شد د ددل أق د د ددو م د د ددن ال د د دددفوع الر د د ددكلية ضون د د دده‬
‫ين‬

‫عا املئمون ال الركل‪.‬‬

‫وق د ددد ي د ددر امل د ددد علي د دده أن د دده م د ددن املناس د د إث د ددارة دف د ددع م د ددن شد د دأنه من د ددع ا كم د ددة م د ددن الف د ددل ف د ددي‬
‫مول د ددوع ال د دددعو أساس د ددا‪ ،‬وه د ددو م د ددا إصطلد د دح عا د د شس د ددميته بال د دددفع بع د ددده القب د ددول‪ ،‬حي د ددق يتعل د ددق‬
‫ه د ددذا الد د دددفع بسد د ددلطة ادلتج د دداء إل د د د القئد د دداء و الرد د ددرو الل‪.‬مد د ددة لد د ددذلل‪ ،‬أي املتعلق د ددة ب د ددا ق ف د ددي‬
‫إس د ددتعمال الد د دددعو و نظره د ددا أمد د دداه ا كمد د ددة دون التع د ددر للمولد د ددوع‪ ،‬او م د ددد أحقيد د ددة املد د ددد ي‬
‫في طلبه‪.‬‬
‫و م د ددن خد د ددلل ماسد د ددبق شعتب د د در ال د دددفوع إح د ددد األولويد د ددات األساسد د ددية ال د د دت وج د د د التطد د ددرق ال ه د د ددا‪،‬‬
‫فق د د ددد اردن د د ددا ان نح د د ددي بر د د ددت اص د د ددناال ال د د دددفوع وف د د ددق م د د ددا ي د د ددرد ف د د ددي ق د د ددانون االج د د دراءات املدني د د ددة و‬
‫االداريد ددة‪ ،‬وذل د ددل عا د د عك د ددج مد ددا ي د ددرد فد ددي عدي د ددد مد ددن املراج د ددع و الدراسد ددات الت د د تد ددولي االهتم د دداه ال د د‬

‫‪Page 6‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫جان د د د واح د د ددد دون ا جوان د د د االخ د د ددر م د د ددن اص د د ددناال الد د دددفوع فحاولند د ددا ان نجمع د د ددا و نف د د ددل ف هد د ددا‬
‫كل عا حد ‪.‬‬
‫ونظد د درا ألهمي د ددة املولد د ددوع و تد د ددأثير عا د د د س د ددير ال د دددعو ‪ ،‬ومد د ددا يحويد د دده مد د ددن نقد د ددا بال د د ددة األهمي د ددة‬
‫وج د د ان يح د ددا‬

‫ه د ددا علم د ددا ضد ددل مد ددن طرف د ددي ال د د اع س د ددواء مد ددد ي أو م د ددد عليد دده‪ ،‬فعلد ددم امل د ددد ي هد ددا‬

‫ق د ددد يجنب د دده أخط د دداء وع د د درات ف د ددي مراح د ددل ال د دددعو ق د ددد تن د د د ا خ د ددومة إن تجاو‪.‬ه د ددا حتد د د قب د ددل‬
‫ا خ د ددو ف د ددي مول د ددوع أص د ددل ا د ددق املتن د ددا‪.‬ع في د دده‪ ،‬وك د ددذا ق د ددد تم د ددنح امل د ددد علي د دده مج د دداال ل د دددح‬
‫إدعاءات املد ي وشعطي له فرصة لعرقلة سير ا خ ومة حدت يتمكن من ترتي أوراقه‪.‬‬
‫وال نه د د دددال م د د ددن خ د د ددلل دراس د د ددتنا ال د د د تول د د دديح مف د د دداهيم ال د د دددفوع الر د د ددكلية و املول د د ددوعية وال د د دددفع‬
‫بع د ددده القب د ددول فقد د د ‪ ،‬ب د ددل أردن د ددا أن نب د ددين قواع د ددد ض د ددل دف د ددع عاد د د ح د ددد نظد د درا خ وص د ددية ض د ددل‬
‫ممهد ددا‪ ،‬وكد ددذا تف د ديل كيفي د ددة اب د ددداوها و اث د ددار قب د ددول ال د دددفع‪ ،‬وذل د ددل ه د دددال تيي د ددان النظ د دداه الق د ددانو ي‬
‫ب فة متكاملة لكل ممها‪.‬‬
‫و ق د د ددد تتب د د ددادر ال د د د ذه د د ددن الق د د ددار العدي د د ددد م د د ددن ادش د د ددكاليات و التس د د دداووالت و لعد د ددل أهم د د ددا‪ ،‬هـ ـ ـ ـ‬
‫كفلـ ـ ــا الـ ـ ــدفوع املقـ ـ ــرر فـ ـ ــي العشـ ـ ــري ا زائـ ـ ــر‬

‫‪Page 7‬‬

‫مايـ ـ ــة مت املـ ـ ــة للمـ ـ ــد علي ـ ـ ـ لـ ـ ــد‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫إدع ـ ــاعات امل ـ ــد ي و م ـ ــا ه ـ ــي اإلج ـ ــراعات الواجـ ـ ـ إتباعه ـ ــا‬
‫غيـ ـ ــرمشـ ـ ــو ة عي ـ ـ ـ‬

‫ـ ــف ت ـ ــو تلـ ـ ـ ال ـ ــدفوع س ـ ــليمة‬

‫ومـ ـ ــاهي اأثـ ـ ــاراملترتبـ ـ ــة عـ ـ ــر قبـ ـ ــو الـ ـ ــدفوع وه ـ ـ ـ وا املشـ ـ ــرع ـ ـ ــي‬

‫أ صـ ــناو الـ ــدفوع مـ ــر يـ ــل النصـ ــوا القا و يـ ــة مـ ــر ـ ـ‬
‫في ل مر يل تخصيص القواعد القا و ية ال افية ل‬

‫معا ت ـ ـ‬

‫وا ـ ــا أو ا ـ ـ وق ـ ـ‬

‫من ا‬

‫وقد ددد إلتجأند ددا ال د د املد ددن ج الوص د ددفي التحليا د ددي ف د ددي مراحد ددل دراس د ددتنا‪ ،‬فق د ددد اقتئ د د الدراس د ددة إتب د دداع‬
‫طريقد د د ددة تحليد د د ددل الن د د د ددو القانونيد د د ددة و االتجاهد د د ددات الفق يد د د ددة للوصد د د ددول ال د د د د االطد د د ددار القد د د ددانو ي‬
‫للد دددفوع‪،‬ثم ان اس د ددتعانتنا هد ددذا املد ددن ج ضد ددان ه د دددال احد دددا ذلد ددل التكامد ددل و الع د دراب بد ددين اج د دزاء‬
‫املولوع بعئه ببع ‪.‬‬
‫وحاولنا أن نجي عا ادشكاالت املطروحة من خلل ا اور األتية‪:‬‬
‫‪‬‬

‫الفص اأو ‪ :‬النظام القا وني للدفوع الش لية‬

‫‪‬‬

‫الفص الثاني‪:‬النظام القا وني لدفوع املوضوعية والدف عدم القبو‬

‫‪Page 8‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫مبحل تمهيد ‪ :‬وسائ الدعوى اإلدارية‬
‫إذا ضاند د د م م د ددة القئ د دداء ادداري د ددي الرقاب د ددة عاد د د أعم د ددال اددارة العام د ددة ‪ ،‬ف د ددإن عملي د ددة الرقاب د ددة‬
‫ل‬
‫ه د ددذ ال يمك د ددن لن تتح د ددرل وشعم د ددل تلقا ي د ددا م د ددن قب د ددل ج د ددات و أج د ددزة ه د ددذا القئ د دداء ف د ددي الدول د ددة ‪،‬‬
‫ل‬
‫إنمد د ددا بند د دداءا عا د د د الطلبد د ددات أو الد د دددعاو الت د د د يحرك د د ددا و يرفع د د ددا ذوو الرد د ددأن وامل د د د ة ‪ ،‬و ذل د ددل‬
‫ف د د د ددي ظ د د د ددل الر د د د ددرو و ادجد د د د دراءات القانوني د د د ددة املق د د د ددررة والنافد د د ددذة ‪ .‬إال أند د د دده تحقيق د د ددا ملقتئ د د د دديات‬
‫العدال د د ددة‪ ،‬و تحقيق د د ددا للت د د ددوا‪.‬ن ب د د ددين طرف د د ددي ال د د دددعو و تفعد د دديل‬

‫د د ددق املد د ددد عليد د دده فد د ددي دح د د د‬

‫إدعد د دداءات امل د د ددد ي وج د د د أن يفسد د د دح ا جد د ددال ل د د ددادارة لل د د ددرد عا د د د طلبد د ددات امل د د ددد ي‪ ،‬و عم د د ددل ب د د ددذلل‬
‫أوجد د ددد املرد د ددرع ا جزا د د ددري مكند د ددة قانونيد د ددة تتم د د ددل فد د ددي الد د دددفوع مسد د ددخرة بد د ددين يد د دددي املد د ددد علي د دده‬
‫للدح‬

‫إدعاءات املد ي و ا يلولة دون ا كم له ها‪.‬‬

‫م د ددن هن د ددا يت د ددك لن د ددا جلي د ددا أن ل د دددعو رك د ددزتين أساس د دديعن هم د ددا الطلب د ددات و مايقابل د ددا م د ددن دف د ددوع ‪،‬‬
‫نحاول في ماياي شرح ما بإجا‪..‬‬

‫‪Page 9‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫املطل اأو ‪ :‬ال ـ ـطلبات‪:‬‬
‫إن ال د د دددعو‬

‫د د ددي وس د د دديلة ل ج د د ددوء إلد د د د القئ د د دداء للمطالب د د ددة ب د د ددا قوق‪ ،‬و ترف د د ددع ال د د دددعو بإب د د ددداع‬

‫عريئ د ددة مكتوجد د ددة م د ددن امل د ددد ي ل د ددد أمان د ددة ل د ددب‬

‫ا كم د ددة طبق د ددا ل د ددن‬

‫‪ 09/08‬املتئ د ددمن ق د ددانون ادجد د دراءات املدني د ددة و ال د د دت ن د د د‬

‫املد د ددادة ‪ 14‬مد د ددن قد د ددانون‬

‫ترفـ ـ ـ الـ ـ ــدعوى إ ـ ـ ـ ا‬

‫مـ ـ ــة إمـ ـ ــا‬

‫إيـ ـ ـ ــداع عريضـ ـ ـ ــة م تو ـ ـ ـ ــة مـ ـ ـ ــر املـ ـ ـ ــد ي أو وكيل ـ ـ ـ ـ وم ر ـ ـ ـ ــة وموقعـ ـ ـ ــة من ـ ـ ـ ـ لـ ـ ـ ــدى م ت ـ ـ ـ ـ‬
‫الض ـ ــبف‪ ...‬ت ف ـ ـ ـ تت ض ـ ــمر عتـ ـ ـ طلب ـ ــات يق ـ ــدمها امل ـ ــد يت‪ ،‬و ن د د امل د ددادة ‪ 25‬م د ددن م د ددن ذات‬
‫الق د د ددانون أند د دده ت يتح ـ ـ ــدد موض ـ ـ ــوع الـ ـ ـ ـنزاع اإلدع ـ ـ ــاعات الـ ـ ـ ـ يق ـ ـ ــدمها ا يص ـ ـ ــوم ف ـ ـ ــي عريض ـ ـ ــة‬
‫إفتتـ ــاع الـ ــدعوى وم ـ ـ كرات الـ ــرد ‪ ،‬غ ـ ـيرأ ـ ـ يم ـ ــر تعديل ـ ـ نـ ــاع عت ـ ـ تقـ ــدي طلبـ ــات عارضـ ــة‪،‬‬
‫إذا كا ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ الطلبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــات مرتبطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــة الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــدعاعات اأصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــليةت‪.‬‬
‫ومد د ددن ذلد د ددل يتبد د ددين أن الطل د د د القئد د ددا ي هد د ددو الوسد د دديلة ال د د دت يمد د ددارع هد د ددا املد د ددد إدعاءاتد د دده أمد د دداه‬
‫القئ د دداء ‪ ،‬و يمكد ددن شعري د د الطل د د القئ د ددا ي بأند دده ادج د دراء الد ددذي يعد ددر بد دده الرد د دخ‬

‫‪Page 10‬‬

‫إدع د دداء‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫عا د د القئ د دداء طالبد ددا ا كد ددم لد دده بد دده عا د د خ د ددمه‪ ،‬و تتح د دددد بد دده قيمد ددة ال د د اع وفقد ددا لد ددن‬

‫امل د ددادة‬

‫‪ 25‬املذضورة‪.1‬‬
‫و تنقسم الطلبات بذلل إل نوعين طلبات أصلية و مفتتحة ل خ ومة وطلبات عارلة‪.‬‬
‫ الطلبات الـأصلية ‪:‬‬‫الطلد د د القئ د ددا ي األص د دداي ه د ددو ذل د ددل ا د ددرر ال د ددذي يق د ددده إلد د د ا كم د ددة و ال د ددذي من د دده و ب د دده تب د دددأ‬
‫ا خ د ددومة‪ ،‬وهد د ددو يب د ددد ب د ددفة مبتد د ددة أي دون أن يكد د ددون تابعد د ددا لطل د د د أخد د ددر‪ ،‬ف د د ددو يرفد د ددع إل د د د‬
‫ا كمد د ددة بورق د ددة شسد د د عريئ د ددة إفتتد د ددا الد د دددعو ‪ ،‬و هد د ددو ال د ددذي يحد د دددد نطد د دداق ا خ د د ددومة م د ددن‬
‫ج د ددة مول د ددوع ا و س د ددب ها و أطراف د د ددا‪ ،‬و إن ض د ددان ه د ددذا التحدي د ددد ت د ددرد علي د دده شع د ددديلت ع د ددن طري د ددق‬
‫الطلب د د ددات العارل د د ددة‪ ،‬و تق د د دددر قيم د د ددة ال د د دددعو بقيم د د ددة الطل د د د األص د د دداي ويعد د ددرال نوع د د ددا مد د ددن ند د ددوع‬
‫الطل د د األص د دداي ألند دده أول طل د د يق د ددده إل د د القئ د دداء‪. 2‬إذن الطلب د ددات األص د ددلية د ددي الد د دت تنر د دأ عمهد ددا‬
‫قئد ددية لد ددم تك د ددن مج د ددودة قبد ددل إبد دددا ها‪ ،‬ف د د أول م د ددا يتخ د ددذ ف د ددي ا خ د ددومة م د ددن إج د دراءات و ل د ددذلل‬

‫‪ 1‬سا ح سنقوقة‪ ،‬قانون االجراءات املدنية واالدرية ا جديد‪ ،‬ا جزء االول‪ ،‬دار ال د للنرر‪ ،‬عين مليلة‪ ،‬ا جزا ر‪،2010 ،‬‬
‫‪ 2‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪428 ،‬‬

‫‪Page 11‬‬

‫‪ 08‬و ‪.48‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫شس د د د الطلب د د ددات املفتتحد د د ددة ل خ د د د ددومة والطلبد د د ددات العارلد د د ددة د د د ددي ال د د د دت تب د د ددد أثن د د دداء خ د د ددومة‬
‫قا مة ف ال تنش ئ خ ومة جديدة وإنما شعدل من نطاق خ ومة قا مة ‪.1‬‬
‫ الطلبات العارضة ‪:‬‬‫إن الطلبد د ددات العارلد د ددة د د ددي تلد د ددل الطلبد د ددات ال د د دت تقد د ددوه أثند د دداء سد د ددير الد د دددعو و قيد د دداه ا خ د د ددومة‪،‬‬
‫و د د ددي تتند د د دداول بد د د ددالت ير أو بالزي د د ددادة أو ب د د ددالنق‬

‫أو بادل د د ددافة ف د د ددي ذات ا خ د د ددومة القا م د د ددة م د د ددن‬

‫ج د د ددة مول د د ددوع ا أو س د د ددب ها أو أطراف د د ددا‪ .‬فالطلبد د د ددات العارلد د د ددة ال د د د دت يق د د دددم ا املد د د ددد ي د د د ددي ال د د د دت‬
‫تتئد د دمن ت د د دحيح الطلد د د األص د دداي أو شع د ددديل مول د ددوعه ملواج د ددة ظ د ددروال طد د درأت أو ظ د ددرت بع د ددد‬
‫رفع الدعو ‪.2‬‬
‫للطلبد ددات العارلد ددة عد دددة أوجد دده ذكرهد ددا املرد ددرع عا د د سد ددييل امل د ددال فد ددي عد دددة مد ددواد ند ددذكر ممهد ددا ‪:‬‬
‫الطل ـ ـ ـ ـ اإلضـ ـ ـ ــافي ‪ :‬هد د د ددو الطل د د د د الد د د ددذي يقدمد د د دده أحد د د ددد أط د د د دراال ال د د د د اع ه د د دددال شع د د ددديل طلبات د د دده‬
‫األصلية طبقا للمادة ‪ 25‬الفقرة ‪ 04‬من القانون االجراءات املدنية واددارية‪.‬‬

‫‪ 1‬عز الدين الدناصور و حامد عكا‪ ،.‬املرجع السابق‪418 ،‬‬
‫‪ 2‬ال وثي بن م ة‪ ،‬القانون القئا ي ا جزا ري‪ ،‬الطبعة ال انية‪ ،‬الديوان الوطن لألش ال العربوية‪ ،‬ا جزا ر‪،2001 ،‬‬

‫‪Page 12‬‬

‫‪.338‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫الطل ـ ـ ـ املقا ـ ـ ـ ‪ :‬هد د ددو الطل د د د الد د ددذي يقدمد د دده املد د ددد ي عليد د دده ل‬
‫طلب د د دده رفد د د د‬

‫د د ددول عا د د د منفعد د ددة فئد د ددل عد د ددن‬

‫مد د د دزاعم خ د د ددمه‪ ،‬وهد د ددذا طبقد د ددا للم د د ددادة ‪ 5/25‬م د د ددن الق د د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و‬

‫ادداريد د ددة‪ ،‬وهن د د ددال طلب د د ددات عارل د د ددة ذك د د ددرت ف د د ددي مجموع د د ددة م د د ددن الن د د ددو القانوني د ددة ن د د ددذكر ممه د ددا‬
‫امل د د ددادة ‪ 648‬الد د د دت تد د ددن‬

‫عا د د د طل د د د ت يي د د د ا جد د ددز ال خ د د د واملد د ددواد ‪،869 ،868 ،867 ،866‬‬

‫والدت ح رت أنوع الطلبات العارلة في ضل من الطلبات املقابلة والتدخل‪.1‬‬

‫املطل الثاني‪ :‬الدفوع‬
‫ال د د دددفع ه د د ددو الوس د د دديلة القانوني د د ددة الد د د دت يسد د ددتعين هد د ددا ا خ د د ددم ليجي د د د‬

‫ه د د ددا ع د د ددن دع د د ددو خ د د ددمه‬

‫ق د د ددد تفد د ددادي ا كد د ددم لد د دده بمد د ددا يدعيد د دده‪ ،‬فالد د دددفع لد د دديج بد د دددعو و إنمد د ددا هد د ددو وس د دديلة ي ج د ددأ إل ه د ددا‬
‫املد د ددد ي عليد د دده للد د ددرد عا د د د طلب د د ددات املد د ددد ي س د د ددواء أضان د د د موج د د ددة ملول د د ددوع ا د د ددق امل د د ددد بد د دده أه‬
‫متعلق د د ددة بال د د دددعو أه لعي د د د فد د ددي ادج د د دراءات القئد د ددا ية‪ ،2‬يطلد د ددق الد د دددفع بمعند د ددا ا خد د ددا‬

‫عا د د د‬

‫الوس د د ددا ل الت د د د يسد د ددتعين هد د ددا ا خ د د ددم ليتف د د دداد مؤقتد د ددا ا كد د ددم عليد د دده بمطلد د ددوب خ د د ددمه‪ ،‬ضد د ددأن‬
‫يجيد د د د بد د د دأن ال د د دددعو رفعد د د د إلد د د د محكم د د ددة د د د دير مخت د د ددة أو رفعد د د د ب د د ددإجراء باط د د ددل و وس د د ددا ل‬
‫‪ 1‬عبدهللا مسعودي‪ ،‬املرجع السابق‪ 23 ،‬و ‪.278‬‬
‫‪ 2‬عباع العبودي‪ ،‬شر احكاه قانون اصول ا اكمات املدنية‪ ،‬دار ال قافة لنرر والتو‪.‬يع‪ ،‬م ر‪،2007 ،‬‬

‫‪Page 13‬‬

‫‪.274‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫الد د دددفاع ه د ددذ شع د ددرال بال د دددفوع الرد د ددكلية أو الد د دددفوع املتعلقد د ددة بد د ددادجراءات و د د ددي ال د د دت يعب د د در عمه د ددا‬
‫بالدفوع ا جا ز إبداوها قبل التعر ملولوع الدعو ‪.‬‬
‫أم د ددا وس د ددا ل ال د دددفاع املتعلق د ددة بأص د ددل ا د ددق أي ال د د دت توج د دده ل د ددذات ا د ددق امل د ددد ب د دده ض د ددأن ينك د ددر‬
‫وج د ددود و يد ددزعم إنقئ د دداو فد د د شعد ددرال بالد دددفوع املول د ددوعية‪ ،‬أمد ددا وس د ددا ل ال د دددفاع الد د دت ينك د ددر ه د ددا‬
‫ا خ د ددم سد ددلطة خ د ددمه ف د ددي إس د ددتعمال ال د دددعو ض د ددأن ي د ددزعم إنتف د دداء صد ددفة أو س د ددبق ص د دددور حك د ددم‬
‫في املولوع فد شعرال بالدفوع بعده القبول‪.‬‬
‫ولد دديج صد د دحيحا عا د د ادط د ددلق الق د ددول ب د دأن الطل د د إج د دراء يقدمد دده املد ددد ي و الد دددفع إج د دراء ي د ددرد بد دده‬
‫املد د ددد ي عليد د دده‪ ،‬فالطل د د د و ال د د دددفع يج د د ددو‪ .‬إب د د ددداء ضد د ددل ممهمد د ددا مد د ددن املد د ددد ي وم د ددن املد د ددد عليد د دده ألن‬
‫امل د ددد ي ق د ددد يقد د د أحياند د ددا موق د د د ال د دددفاع كم د ددا أن املد د ددد علي د دده ق د د ددد ي ج د ددا أحيان د ددا إل د د د وس د د ددا ل‬
‫ال جوه‪.1‬‬
‫وس د د د ددنتناول دراس د د د ددة ال د د د دددفوع بأنواع د د د ددا بالتف د د د دديل س د د د ددواء ال د د د دددفوع الر د د د ددكلية أو املولد د د ددوعية او‬
‫الدفوع بعده القبول كل عا حد بالتف ل من خلل ف لين التاليين‪:‬‬
‫‪ 1‬عز الدين الدانصورى و حامد عكاز‪ ،‬نفس املرجع‪ ،‬ص‪418‬وص‪.548‬‬

‫‪Page 14‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫‪ ‬الفص اأو ‪ :‬النظام القا وني للدفوع الش لية‬
‫‪ ‬الفص الثاني‪ :‬النظام القا وني للدفوع املوضوعية و الدف عدم القبو ‪.‬‬

‫‪Page 15‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫الفص اأو ‪ :‬النظام القا وني للدفوع الش لية‬
‫يكم د ددن ج د ددوهر ال د دددفوع الر د ددكلية أن ا خ د ددم ال د ددذي يتمس د ددل ه د ددا ال ين د ددا‪.‬ع ف د ددي ا د ددق امل د ددد ب د دده‪،‬‬
‫وال ين د د دداقا ف د د ددي مول د د ددوع ال د د دددعو و إنم د د ددا يطع د د ددن ف د د ددي ص د د د دحة ادجد د د دراءات ال د د د دت تم د د د‬

‫خالفتهد د ددا‬

‫القواع د ددد ادجرا ي د ددة املس د ددتوجبة ل د د دحة إ عق د دداد ا خ د ددومة‪ ،‬فتخئ د ددع ال د دددفوع الر د ددكلية جمل د ددة‬
‫م د ددن املب د دداد و األحك د دداه ال د د دت شرد ددكل مجتمع د ددة النظ د دداه الق د ددانو ي الد ددذي يح د دددد كيفي د ددة إس د ددتعمال ا‬
‫من د ددذ وقد د د إب د دددا ها إلد د د اي د ددة الف د ددل ف ه د ددا‪ .‬و يد د ددؤدي قبول د د ددا إلد د د ترتي د د د لثد د ددار هام د ددة أبر‪.‬هد د ددا هد د ددو‬
‫بطد د ددلن العمد د ددل ادجرا د د ددي الد د ددذي يعرت د د د نتيجد د ددة مخالفد د ددة ادج د د دراء النم د د ددوذ ي الق د د ددانو ي أو ع د د ددده‬
‫ت د ددوفر أح د ددد الر د ددرو الل‪.‬م د ددة ل د د دحته‪ ،1‬و س د ددوال نح د دداول م د ددن خ د ددلل ه د ددذا الف د ددل إب د درا‪ .‬ماهي د ددة‬
‫و أحك د د دداه الد د دددفوع الر د د ددكلية و النظ د د دداه الق د د ددانو ي ل د د ددبطلن العمد د ددل ادجرا د د ددي ض د د ددأثر لقب د د ددول ه د د ددذ‬
‫الدفوع ‪ ،‬ونبين أنواع هذ الدفوع ضل عا حد وفقا للمباحق التالية ‪:‬‬

‫‪ 1‬لؤي مسري احلسيين‪ ،‬النظام القانوين للدفع بعدم القبول يف الدعوى املدنية ‪ ،‬جملة العدالة و املساواة‪ ،‬املركز الفلسطيين لالستقالل‬
‫احملاماة والقضاء‪ ،‬غزة‪ ،‬فلسطني‪ ،2009 ،‬ص‪.43‬‬

‫‪Page 16‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫املبحل اأو ‪ :‬ماهية الدفوع الش لية‬
‫تتع د دددد ال د دددفوع الر د ددكلية حسد د د م د ددا ص د ددنف ا ق د ددانون ادجد د دراءات املدني د ددة و ادداري د ددة إال أن د دده قب د ددل‬
‫أن نخ د د ددو ف د د ددي هات د د دده الت د د ددنيفات حاولن د د ددا أن نتع د د ددر ملف وم د د ددا ‪ ،‬قواعد د د دددها وشد د د ددروط ا حت د د د د‬
‫تكتمل رضا زها ‪.‬‬
‫املطل اأو ‪ :‬مفهوم الدفوع الش لية‬
‫يق د ددد بال د دددفوع الرد د ددكلية الوسد د ددا ل ادجرا ي د ددة ال د د ددت حد د ددددها املر د ددرع وجعل د ددا وسد د دديلة للتمس د ددل‬
‫بد ددا جزاء ادجرا د ددي املعرت د د عا د د وق د ددوع مخالف د ددات إجرا يد ددة‪ .1‬فد د د املكند ددة الد د دت يطعد ددن م د ددن خلل د ددا‬
‫ا خ د د ددم بع د د ددده قانوني د د ددة إج د د دراءات ال د د دددعو بق د د ددد شعطي د د ددل س د د دديرها و ادع د د ددعرا‬

‫عا د د د شد د ددكل‬

‫ال د دددعو و إجراءا هد د ددا‪ ،2‬فالد د دددفوع الر د ددكلية تتعلد د ددق ب د د دحة ا خ د ددومة أمد د دداه ا ج د د ددة القئ د ددا ية‪،‬‬
‫ضال د د دددفع بع د د ددده إخت د د ددا‬

‫ا كم د د ددة أو بإحال د د ددة ال د د دددعو إل د د د محكم د د ددة أخ د د ددر أو ب د د ددبطلن أوراق‬

‫‪ 1‬نييل اسماعيل عمر‪ ،‬الوسي في قانون املرافعات املدنية والتجارية‪ ،‬دار ا جامعة ا جديدة‪ ،‬االسكندرية‪ ،‬م ر‪،2011 ،‬‬
‫‪.349‬‬
‫‪2‬عباع العبودي ‪ ،‬املرجع السابق‪.278 ،‬‬

‫‪Page 17‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫التكليد د د د با ئ د د ددور أو أي دف د د ددع ش د د ددكاي يتعل د د ددق ب د د ددادجراءات‪ .‬ويتق د د ددده هد د ددا ع د د ددادة امل د د ددد ي عليد د دده‬
‫ب د ددر إست د دددار حك د ددم ين د د د ب د دده ا خ د ددومة دون الف د ددل ف د ددي مول د ددوع ا أو ي د ددؤدي إلد د د ت د ددأخير‬
‫الف ل فيه‪.1‬‬
‫و تختلد د د عمومد د ددا ص د دديه التعد د دداري الفق يد د ددة إال أنه د ددا ت د د د ف د ددي نفد د ددج املع د د ددن وال د ددذي يفيد د ددد بد د ددأن‬
‫الد دددفع الرد ددكاي هد ددو الوسد دديلة ال د دت يرمد ددي مد ددن خلل د ددا أحد ددد طرفد ددي ا خ د ددومة و البد ددا يكد ددون املد ددد‬
‫عليد دده إل د د إيق د دداال س د ددير ال د دددعو ب د ددورة مؤقت د ددة دون املس د دداع باملول د ددوع‪ ،‬وذلد ددل بتوجيد دده ال د دددفع‬
‫دج د دراءات ا خ د ددومة دون مول د ددوع ا‪ ،‬فد د د بد ددذلل توج د دده إل د د ا خ د ددومة أو إل د د بع د د‬

‫إجرا ته د ددا‬

‫دون التعد د ددر لد د ددذات ا د د ددق امل د ددد ب د دده أو املن د ددا‪.‬ع في د دده‪ .2‬و يعت د د ددبر ا د د ددق فد د ددي الد د دددفع مد د ددن حقد د ددوق‬
‫الد دددفاع املع د ددعرال هد ددا ل خ د ددم‪ ،‬وه د ددو يعم د ددل عا د د تحقي د ددق املس د دداواة بد ددين ا خ د ددوه و يتمت د ددع ب د دده ضد ددل‬
‫مد ددن يكد ددون فد ددي موق د د املد ددد عليد دده‪ .3‬و يعد ددد الد دددفع الرد ددكاي واحد دددة مد ددن ا قد ددوق ادجرا يد ددة فد ددإن‬

‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪.474 ،‬‬
‫‪ 2‬أحمد أبو الوفا‪ ،‬املرافعات املدنية والتجارية‪ ،‬دار املطبوعات ا جامعية‪ ،‬االسكندرية‪ ،‬م ر‪.223 ،2008 ،‬‬
‫‪ 3‬سيد احمد محمود‪ ،‬التقا بقئية و بدون قئية في املواد املدنية والتجارية ‪ ،‬دار المهئة العرجية‪ ،‬القاهرة‪ ،‬م ر‪،‬‬
‫‪.331 ،2009‬‬

‫‪Page 18‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫تد د د ددم مباشد د د ددرة إج د د د دراءات ا خ د د د ددومة خلفد د د ددا للرد د د ددكل أو العرتي د د د د أو امليعد د د دداد املقد د د ددرر قانوند د د ددا ند د د ددت‬
‫بطلن العمل ادجرا ي و تولد عنه دفع شكاي ‪.‬‬
‫و عاد د د د د د درار ادجته د د ددادات الفق ي د د ددة ف د د ددإن املر د د ددرع ا جزا د د ددري ق د د ددد عرف د د ددا ف د د ددي ق د د ددانون ادجد د د دراءات‬
‫املدني د ددة وادداريد د ددة فد د ددي امل د د ددادة ‪ 49‬من د دده بقول د دده ال ـ ـ ــدفوع الش ـ ـ ـ لية ه ـ ـ ــي ك ـ ـ ـ وس ـ ـ ــيلة ـ ـ ــدو إ ـ ـ ـ‬
‫التصـ ـ ــري عـ ـ ــدم صـ ـ ـ ـحة اإلجـ ـ ــراعات أو إ قضـ ـ ــا ا أو وقفهـ ـ ــات‪ ،‬وامللح د د د أن املرد د ددرع ق د ددد تند د دداول‬
‫شعريد د د ال د دددفوع الرد د ددكلية ر د ددم أن التعد د دداري‬
‫إخت د د ددا‬

‫د ددي مس د ددالة مد د ددن إخت د ددا‬

‫الفق د دده و ليسد د د مد د ددن‬

‫الترد د ددريع حيد د ددق مد د ددا ض د د دان ل د دده ا خد د ددو فد د ددي التعد د دداري الفق يد د ددة‪ ،‬و مد د ددع ذلد د ددل ند د ددر أن‬

‫املر د ددرع حس د ددن فع د ددل بتقديم د دده التعريد د د وذل د ددل لتف د ددادي الت د ددأويلت م د ددن قب د ددل القئ د دداة و توحي د ددد‬
‫العم د د ددل القئ د د ددا ي‪ ،‬وعليد د د ده سد د ددتنت مد د ددن امل د د ددادة ‪ 49‬امل د د ددذضورة أنفد د ددا أن املرد د ددرع أق د د ددر ال د د دددفوع‬
‫الركلية في ضل من الدفوع الت تؤدي إثار ها وقبول ا إل ‪:‬‬
‫‪ ‬عدم ص ة االجراعات‬
‫‪ ‬وقف ا يصوم‬
‫‪ ‬إ قضاع ا يصومة‬

‫‪Page 19‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫فد ددا ق ف د ددي الد دددفع ادجرا د ددي ينر د دأ ج د دراء مباشد ددرة إج د دراءات ا خ د ددومة خرقد ددا للقاع د دددة ادجرا ي د ددة‬
‫أو مخالف د د ددة للر د د ددكل ال د د ددذي يق د د ددر الق د د ددانون‪ ،‬ممد د ددا يد د ددؤدي إل د د د بطد د ددلن العمد د ددل ادجرا د د ددي‪ .1‬وتحكد د ددم‬
‫ال د دددفوع ادجرا ي د ددة قواع د ددد أساس د ددية تختلد د د ع د ددن تل د ددل ال د د دت تحك د ددم ال د دددفوع األخ د ددر ‪ .‬فير د ددعر‬
‫لقب د ددول ال د دددفوع م د ددا ير د ددعر لقب د ددول ال د دددعو م د ددن ش د ددرو ال د ددفة و امل د د ة كمد ددا سد ددنبين فيمد ددا‬
‫يد د د ددأشي‪ ،‬كمد د د ددا يج د د د د ت د د د دوافر الرد د د ددرو ا خاص د د د ددة إن ضد د د ددان للد د د دددعو شد د د ددرو خاصد د د ددة‪ ،‬و إذا ض د د ددان‬
‫القد ددانون يرد ددعر لتمسد ددل بحد ددق مد ددن ا قد ددوق أن يح د ددل التمسد ددل بد دده فد ددي ظد ددرال معد ددين فد ددل يقبد ددل‬
‫التمسل به إال إذا رو ي هذا الظرال‪.2‬‬

‫‪ 1‬عبدهللا مسعودي‪ ،‬املرجع السابق‪.35 ،‬‬
‫‪2‬عز الدين الدناصور و حامد عكا‪ ،.‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 20‬‬

‫‪.418‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫املطل الثاني ‪ :‬قواعد الدفوع الش لية و شروطها‬
‫شرتد د د درل ال د دددفوع الر د د ددكلية فد د ددي ص د ددفات خاص د ددة تتميد د ددز ه د ددا ع د ددن ال د دددفوع املولد د ددوعية و ال د د دددفع‬
‫بعده القبول‪ ،‬الدت تطبق عل ها قواعد أخر ‪ ،‬وهذا ما سوال نحاول تييانه‪:‬‬
‫الفرع اأو ‪ :‬قواعد الدفوع الش لية‬
‫ يج إ داع الدفوع الش لية في دع النزاع‪:‬‬‫يج د د التمس د ددل بالد دددفوع الر د ددكلية قبد ددل الكد ددله ف د ددي املول د ددوع أو إب د ددداء ال د دددفع بع د ددده القب د ددول‪،‬‬
‫ف د ددإذا أب د دددي طل د د أو دف د دداع مول د ددو ي أو دف د ددع بع د ددده القب د ددول م د ددن امل د ددد ي علي د دده س د ددق حق د دده‬
‫فد د ددي إبد د ددداء ال د دددفوع الرد د ددكلية‪ ،‬فيجد د د إبد د ددداء جمي د ددع ال د دددفوع الرد د ددكلية مع د ددا قب د ددل الد د ددتكلم فد د ددي‬
‫املول د ددوع و إال س د ددق ا د ددق فيم د ددا ل د ددم يب د ددد ممه د ددا‪ .‬ف د ددإذا ق د ددده امل د ددد علي د دده دفوع د ددا وجد د د‬
‫عا د د ا كمد ددة أن تف د ددل ف ه د ددا‪ ،‬فاألصد ددل أن تف د ددل ا كمد ددة ف د ددي الد دددفع الرد ددكاي قب د ددل النظد ددر‬
‫فد د ددي املولد د ددوع ألن ه د د ددذا الف د د ددل ق د د ددد ي نيد د د د ا عد د ددن نظد د ددر املولد د ددوع و ا كد د ددم فيد د دده ‪ ،1‬فيتعد د ددين‬
‫إب د ددداء ال د دددفوع الر د ددكلية قب د ددل ال د ددتكلم ف د ددي مولد د دوع الن د د دزاع و إال س د ددق ا د ددق ف د ددي اددالء ه د ددا‬
‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 21‬‬

‫‪.474‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫عا د د د إعتب د ددار أن صد د دداح ا د د ددق ف هد د ددا قد د ددد تند د ددا‪.‬ل عمهد د ددا مد د ددا لد د ددم يكد د ددن الد د دددفع متعلقد د ددا بالنظد د دداه‬
‫الع د دداه ‪ ،‬فال د دددفوع املتعلق د ددة بالنظ د دداه الع د دداه يج د ددو‪ .‬إبد دددا ها ف د ددي أي ح د ددال تك د ددون علي د دده ال د دددعو ‪،‬‬
‫بينما الدفوع املولوعية فل خ م إبدا ها طاملا لم تولع القئية في املداولة‪.‬‬
‫‪ -‬ا‬

‫قبو الدف الش تي ال يعتبر ما في موضوع الدعوى‪:‬‬

‫ال يرت د د ا كد ددم بقبد ددول الد دددفع الرد ددكاي إنهد دداء الن د دزاع عا د د أصد ددل ا د ددق املد ددد بد دده‪ ،‬و بالت د ددالي‬
‫ال يرتد د د‬

‫جي د ددة األم د ددر املق د د د في د دده‪ ،‬و طامل د ددا أن ا كم د ددة و د ددي تف د ددل ف د ددي ال د دددفع ادجرا د ددي‬

‫ال تتع د د ددر ملول د د ددوع ال د د دددعو فد د د دإن ا كد د ددم ال د د ددادر ممهد د ددا ال ي د د ددؤدي الد د د د إسد د ددتنفاذ واليته د د ددا‪،‬‬
‫فيج د د ددو‪ .‬ل خ د د ددم رفد د د ددع ال د د دددعو مد د د ددن جدي د د ددد بد د د ددإجراءات صد د د ددحيحة و ذلد د د ددل بخ د د ددلال قبد د د ددول‬
‫الد دددفع املول د ددو ي الد ددذي يعتب د ددر حكمد ددا فد ددي مول د ددوع الد دددعو ممهيد ددا للند د دزاع عا د د أص د ددل ا د ددق‬
‫و ال يجد د ددو‪ .‬تجديد د ددد املطالبد د ددة بد د دده أمد د دداه نفد د ددج ا ج د د ددة القئد د ددا ية مد د ددرة أخد د ددر لسد د ددبق الف د ددل‬
‫فيه‪.1‬‬

‫‪ 1‬احمد ابو الوفاء‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 22‬‬

‫‪.225‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ يج ـ ـ ـ إث ـ ـ ــارت ال ـ ـ ــدفوع الش ـ ـ ـ لية م ـ ـ ــر قب ـ ـ ـ ا يص ـ ـ ــوم إال م ـ ـ ــا تعل ـ ـ ـ من ـ ـ ــا النظ ـ ـ ــام‬‫العام‪،‬‬
‫ت د ددار الد دددفوع املتعلقد ددة بالنظد دداه العد دداه تلقا يد ددا مد ددن طد ددرال القا د د كمد ددا هد ددو ا د ددال بالنسد ددبة‬
‫د عد د ددده ال د د ددفة أو امل د د د ة ‪.....‬كمد د ددا س د د ددياي بياند د دده‪ ،‬أمد د ددا الد د دددفوع ال د د ددت ال تتعلد د ددق بالنظ د د دداه‬
‫العاه فوج أن تقده من قبل أطراال ا خ ومة ‪.‬‬
‫ ن د د امل د ددادة ‪ 47‬مد ددن ق د ددانون االج د دراءات املدني د ددة و ادداريد ددة تيج ـ ـ إث ـ ــار ال ـ ــدف ع ـ ــدم‬‫اإل تص ـ ـ ــاا قب ـ ـ ـ أ دف ـ ـ ــاع ف ـ ـ ــي املوض ـ ـ ــوع أو ال ـ ـ ــدف ع ـ ـ ــدم القب ـ ـ ــو ت‪ ،‬وم د ددن ن د د د‬
‫امل د ددادة ‪ 47‬س د ددتخل‬

‫أنه د ددا أوجبد د د ال د دددفع بع د ددده ادخت د ددا‬

‫ادقلي د د د قب د ددل أي دف د دداع‬

‫فد د ددي املولد د ددوع فد د ددل يجد د ددو‪ .‬إذن الد د دددفع بع د د ددده القب د د ددول قب د د ددل ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د ددا‬
‫ادقلي و إال رف ‪.‬‬
‫‪ -‬الـ ــدفوع املتعلقـ ــة ـ ــبط‬

‫اإلجـ ــراعات ال ـ ـ تـ ــت أثنـ ــاع ظـ ــرالـ ــدعوى يجـ ــو التمس ـ ـ‬

‫بط ن ـ ــا و ل ـ ــو ع ـ ــد تن ـ ــاو املوض ـ ــوع طامل ـ ــا لـ ـ ـ ي ـ ــت إكعش ـ ــافها إال ع ـ ــد البح ـ ــل ف ـ ــي‬
‫أص ا‬

‫‪Page 23‬‬

‫‪.‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ ي ـ ـ ـ أ ال ـ ــدفوع الشـ ـ ـ لية لـ ـ ـ ت ـ ــرد عتـ ـ ـ س ـ ــصي ا ص ـ ــر‪ ،‬و الت ـ ــا ي فـ ـ ـإ أ دفـ ـ ـ‬‫يتعل ـ ـ ـ ـ ـ ــالبط‬

‫ال ـ ـ ــدعوى أو ا يص ـ ـ ــومة يم ـ ـ ــر إثارت ـ ـ ـ م ـ ـ ــر اأط ـ ـ ــراو ال ـ ـ ـ ـ له ـ ـ ــا‬

‫مصل ة في ذل ‪.1‬‬
‫الفرع الثاني‪ :‬شروط قبو الدفوع الش لية‬
‫يرعر لقبول الدفوع ما يرعر لقبول الدعو طبقا ملا يأشي بيانه‪:‬‬
‫‪ .1‬الصفة‪:‬‬
‫ب د ددد‬

‫النظ د د ددر ع د د ددن التعريفد د د ددات الت د د د د تناول د د د د تحدي د د ددد ماهي د د ددة ال د د ددفة و علقته د د ددا بامل د د د د ة‪،‬‬

‫فال د ددفة د ددي أن يك د ددون للم د ددد ي ح د ددق املطالب د ددة ب د ددا ق بنفس د دده‪ ،‬أو عد ددن طري د ددق نا د د أو وكيد ددل لد دده‬
‫يك د ددون بم ابد د ددة مم د د ددل ق د ددانو ي‪ ،‬إذا ال تقبد د ددل الد د دددعو باالل د د دداء إال إذا ض د ددان امل د ددد ي ي د ددد ي حق د ددا أو‬
‫مركزا قانونيا لنفسه‪.2‬‬

‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬الدفوع الركلية و املولوعية والدفع بعده القبول‪ ،‬مجلة ا امات مجلة متخ ة ت در عن املنظمة‬
‫ا ج وية للمحامين ناحية باتنة‪ ،‬عدد خا اليومين الدراسيين املنعقدين بيسكرة بتاريخ‪24 ،‬و‪ 25‬ديسمبر ‪ ،2008‬دار ال د‬
‫للنرر و الطباعة و التو‪.‬يع‪ ،‬عين مليلة ‪ ،‬ا جزا ر‪.60 ،2008 ،‬‬
‫‪ 2‬احمد محيو‪ ،‬املنا‪.‬عات االدارية‪ ،‬ديوان املطبوعات ا جامعية‪ ،‬ا جزا ر‪،1994 ،‬‬

‫‪Page 24‬‬

‫‪.156‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫و ال ي د د د ددور هد د د ددذا الرد د د ددر بالنسد د د ددبة لل د د دددفوع الد د د ددت ي يره د د ددا القا د د د د م د د ددن تلق د د دداء نفسد د د دده لتعلق د د ددا‬
‫بالنظ د دداه الع د دداه إذ يج د ددو‪ .‬ألي خ د ددم ف د ددي ه د ددذ ا ال د ددة إب د ددداوها لتنيي د دده القا د د د إل ه د ددا‪ ،‬إنم د ددا ي د ددور‬
‫بالنسبة للدفوع األخر الدت يلزه التمسل ها توافر ال فة ل اح الدفع‪.1‬‬
‫‪ .2‬املصل ة‪:‬‬
‫إن امل د د د ة د د ددي من د د ددا ال د د دددعو و حيد د ددق تنعد د ددده امل د د د ة تنع د د ددده ال د د دددعو ‪ ،‬فامل د د د ة‬
‫بد ددذلل شد ددر ملد ددا يتمسد ددل بد دده املد ددد عليد دده مد ددن دفد ددوع أيد ددا ضد ددان نوع د ددا‪ ،‬وم د د ة املد ددد عليد دده‬
‫فيمد ددا يبديد دده مد ددن دفد ددوع د دي تفد ددادي ا كد ددم عليد دده بطلبد ددات املد ددد ي ضل د ددا أو بعئ د د ا‪ ،‬فكد ددل دفد ددع‬
‫شد د ددكاي أو مولد د ددو ي أو دف د د ددع بع د د ددده القب د د ددول و ضد د ددل وسد د دديلة دفد د دداع يب د د ددديها املد د ددد عليد د دده و ال‬
‫يك د د دون م د د ددن ش د د دأنها تفد د ددادي ا كد د ددم عليد د دده بطلب د د ددات املد د ددد ضل د د ددا أو بعئ د د د ا ال تقبد د ددل دنتفد د دداء‬
‫امل د د د ة‪ ،‬و ال ع د ددن بامل د د د ة الفا د د دددة العمليد د ددة لقبد د ددول الد د دددعو و إنم د ددا يجد د د أن تكد د ددون‬
‫م‬

‫ة قانونية و أن تكون شخ ية و مباشرة‪ ،‬و أن تكون قا مة وحالة ‪.2‬‬

‫‪ 1‬معو عبد التواب‪ ،‬الدفوع املدنية والتجارية ‪،‬الطبعة ال ال ة‪ ،‬دار الفكر ا جامعي‪ ،‬االسكندرية‪ ،‬م ر‪،1999 ،‬‬
‫‪2‬لتف يل اكثر انظر‪:‬‬
‫‪ -‬محمد شتا ابو سعد‪ ،‬املوجز العل و العماي في الدفع بعده القبول‪ ،‬دار الفكر ا جامعي‪ ،‬م ر‪.47 ،1997 ،‬‬

‫‪Page 25‬‬

‫‪.15‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫‪ .3‬اأهلية ‪:‬‬
‫األهلي د ددة د د ددي ا خاص د د ددية املعتد د د درال ه د د ددا قانون د د ددا للرد د د دخ‬

‫سد د ددواء ض د ددان طبيعيد د ددا أو معنوي د د ددا‪ ،‬و الد د د دت‬

‫تخولد دده س د ددلطة الت د ددرال أم د دداه القئ د دداء لل د دددفاع ع د ددن حقوق د دده و م د ددا ه‪ .‬وهك د ددذا فاألهلي د ددة د ددي‬
‫ص د د ددلحية إكتس د د دداب مرك د د ددز قد د د ددانو ي ملباش د د ددرة إجد د د دراءات ا خ د د ددومة‪ ،1‬فاألهلي د د ددة بد د د ددذلل ليسد د د د‬
‫ش د ددر لقب د ددول ال د دددفع كـ ـ ـ ل الـ ـ ــدعوى) إنم د ددا د ددي ش د ددر ل د د دحة ادجد د دراءات‪ ،‬بالت د ددالي إذا أب د دددي‬
‫ال د دددفع مم د ددن ل د دديج أه د ددل دبدا د دده ض د ددان دفع د دده مقب د ددوال لك د ددن إجراءات د دده تك د ددون باطل د ددة وج د ددا‪ .‬ل خ د ددم‬
‫املقابل الدفع ببطلن ادجراءات لعده توفر شر األهلية‪.2‬‬

‫حسين م طفى حسن‪ ،‬القئاء االداري‪ ،‬ديوان املطبوعات ا جامعية ‪ ،‬ا جزا ر ‪ ،‬د ‪.3 ،1993 ،‬‬‫م طفى ابو ‪.‬يد ف ‪ ،‬قئاء االل اء‪ ،‬دار املطبوعات ا جامعية‪ ،‬االسكندرية‪ ،‬م ر‪.56 ،2001 ،‬‬‫‪ 1‬محمد ال عير بعاي‪ ،‬املرجع السابق‪.127 ،‬‬
‫‪2‬احمد مليجي‪ ،‬املرجع السابق‪.70 ،‬‬

‫‪Page 26‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫املبحل الثاني‪ :‬تصنيف الدفوع الش لية وف لقا و اإلجراعات املد ية و اإلدارية‪.‬‬
‫إن ادعت د د د ددداء عا د د د د حق د د د ددوق األف د د د دراد و مراك د د د ددزهم القانوني د د د ددة يخ د د د ددول ل د د د ددم وفق د د د ددا للق د د د ددانون ح د د د ددق‬
‫إس د د ددتعمال ال د د دددعو لتقري د د ددر ا ماي د د ددة ل ات د د دده ا ق د د ددوق و املراك د د ددز‪ ،‬و يأخ د د ددذون ف د د ددي ذل د د ددل ص د د ددفة‬
‫املد د ددد ي‪ ،‬لكد د ددن املرد د ددرع لد د ددم يق د د د عند د ددد هد د ددذا ا د د ددد و حرصد د ددا مند د دده عا د د د إحد د دددا تد د ددوا‪.‬ن قد د ددانو ي‬
‫يئ د ددمن م د ددن خلل د دده ح د ددق ض د ددل م د ددواطن ف د ددي ال د دددفاع و منع د ددا م د ددن التعسد د د فد د دي إس د ددتعمال ا د ددق ف د ددي‬
‫الد د دددعو ‪ ،‬عمد د ددل عا د د د مد د ددنح املد د ددد عليد د دده حد د ددق الد د دددفاع عد د ددن نفسد د دده و مواج د د ددة إدعد د دداء املد د ددد ي‪ ،‬و‬
‫ذلد ددل بد ددأن أقد ددر لد دده حد ددق إبد ددداء الد دددفوع الرد ددكلية و د ددي كمد ددا سد ددبق بياند دده الوسد دديلة ال د دت يطعد ددن هد ددا‬
‫ا خ د ددم ف د ددي صد د دحة ا خ د ددومة‪ ،‬أو ف د ددي ادج د دراءات املكون د ددة ل د ددا دون املس د دداع بأص د ددل ا د ددق ‪ .‬و قد ددد‬
‫تئد د ددمن قد د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و ادداريد د ددة ال د د دددفوع الرد د ددكلية فد د ددي موال د د ددع عد د دددة مند د دده‪ ،‬و ل د د ددم‬
‫يعم د د ددل عاد د د د ح د د ددرها ف د د ددي ف د د ددل أو ب د د دداب خ د د ددا‬
‫خ‬

‫‪ ،‬عك د د ددج املر د د ددرع امل د د ددري و األرد د د ددي الل د د ددذان‬

‫ا ل ا ف ل مستقل‪.‬‬

‫‪Page 27‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫وقد د ددد صد د ددنف ا املرد د ددرع حس د د د قد د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة وادداريد د ددة ‪ 09/08‬ال د د د أربد د ددع أند د ددواع م د ددن‬
‫الدفوع ي ‪:‬‬
‫ الدف عدم اال تصاا االقليم‬‫ الدف و د املوضوع واالرتباط‬‫ الدف إرجاع الفص‬‫‪ -‬الدف البط‬

‫‪1‬‬

‫فيم د د ددا يا د د ددي س د د ددنعر هات د د دده ال د د دددفوع الت د د د ت د د د ددار أم د د دداه القئ د د دداء ادداري و األحكد د د دداه الت د د د د وردت‬
‫برأنها ‪.‬‬

‫‪ 1‬سابق العيد ‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 28‬‬

‫‪.63‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫املطل اأو ‪ :‬الدف عدم اإل تصاا‬
‫الد د دددفع بعد د ددده ادخت د د ددا‬

‫ه د د ددو ال د د ددفع الد د ددذي ينكد د ددر بد د دده ا خ د د ددم عا د د د ا كمد د ددة سد د ددلطة نظد د ددر‬

‫الد د د د دددعو خروج د د د د ددا عد د د د ددن حد د د د دددود ادخت د د د د ددا‬
‫ادخت د د ددا‬

‫الد د د د ددذي ق د د د د درر القد د د د ددانون ل د د د د ددا‪ ،‬وت د د د د ددار مس د د د ددالة‬

‫أم د د دداه ا كمد د ددة املرفوعد د ددة أمام د د ددا ال د د دددعو قب د د ددل النظ د د ددر ف د د ددي مول د د ددوع ا ‪ .1‬فال د د دددفع‬

‫بع د ددده االخت د ددا‬

‫م د ددن ال د دددفوع الر د ددكلية املت د ددلة ب د ددادجراءات و ال د د دت ال تم د ددج بأص د ددل ا د ددق‪ ،‬و‬

‫ذل د ددل ألن ايت د دده إست د دددار حك د ددم ين د د د ال د دددعو دون الف د ددل بمولد د ددوع ا و ذل د ددل دنك د ددار عا د د د‬
‫ا كم د ددة س د ددلطتها ف د ددي نظ د ددر ال د دددعو خ د ددرو الف د ددل ف د ددي مول د ددوع ا ع د ددن إخت اصد د د ا‪ ،‬و تتجاد د د‬
‫بد د ددذلل خ وص د ددية ال د دددفع بع د ددده ادخت د ددا‬

‫فد د ددي أند د دده عا د د د ا كمد د ددة قبد د ددل التطد د ددرق للنظد د ددر فد د ددي‬

‫مول د ددوع ال د دددعو أن تبحد ددق ف د ددي م د دد إخت اص د د ا‪ ،‬فقد ددد ي ي د د ل د ددديها أنهد ددا يد د در مخت د ددة بنظد ددر‬
‫الدعو وحينئذ ال يكون هنال محل لنظر في مولوع ا‪.2‬‬

‫‪ 1‬احمد هندي ‪ ،‬املرجع السابق‪.489 ،‬‬
‫‪ 2‬عبد العزيز عبد املنعم خليفة‪ ،‬الدفوع االدارية في دعو االل اء والدعاو التأدييية و املستعجلة‪ ،‬الطبعة األول ‪ ،‬املركز القومي‬
‫لاصدارات القانونية‪ ،‬م ر‪.19 ،2008 ،‬‬

‫‪Page 29‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫إذن فالد د دددفع بعد د ددده ادخت د د ددا‬

‫ه د د ددو الد د دددفع الد د ددذي يطل د د د ب د د دده مد د ددن ا كمد د ددة أن تمتن د د ددع عد د ددن‬

‫الف د د د د ددل ف د د د د ددي ال د د د د دددعو املعرول د د د د ددة أمام د د د د ددا خروج د د د د ددا ع د د د د ددن ح د د د د دددود واليته د د د د ددا طبق د د د د ددا لقواع د د د د ددد‬
‫االخت د د د ددا ‪ .1‬و ينقس د د ددم ب د د ددذلل ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د ددا‬

‫إل د د د د ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د د ددا‬

‫ادقلي د د و ال د ددذي أورد املر د ددرع ا جزا د ددري ف د ددي ق د ددانون ادج د دراءات املدني د ددة و ادداري د ددة عاد د د أس د دداع‬
‫أن د دده مد ددن الد دددفوع الر د ددكلية‪ ،‬و الد دددفع بعد ددده ادخت د ددا‬

‫الن د دو ي الد ددذي لد ددم يد ددرد كد دددفع شد ددكاي إال‬

‫أنند د ددا سد د ددنبين أحك د د دداه ضد د ددل ممهم د د ددا عاد د د د ح د د ددد حسد د د د م د د ددا ورد ف د د ددي ق د د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و‬
‫اددارية‬
‫الفرع اأو ‪:‬الدف عدم اإل تصاا اإلقليم (اإل تصاا ا تي)‬
‫إن ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د ددا‬

‫ادقلي د د د د هد د د ددو أح د د ددد أه د د ددم أن د د د ددواع ال د د د دددفوع الد د د د دت قد د د ددد هد د د دددد‬

‫ا خ ومة‪ ،‬نحاول أن نبين قواعد و أحكاه هذا الدفع كما باألشي‪.‬‬
‫أوال‪ :‬مفهوم الدف عدم اإل تصاا اإلقليم‬

‫‪ 1‬احمد ابو الوفاء‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 30‬‬

‫‪.240‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د د ددا‬

‫ا ا د د د ددي يق د د د ددد ب د د د دده من د د د ددع ا كم د د د ددة م د د د ددن الف د د د ددل ف د د د ددي ال د د د دددعو‬

‫املعرولد د د ددة أمام د د د ددا خروج د د د ددا عد د د ددن حد د د دددود إخت اص د د د د ا طبق د د د دا لقواع د د ددد ادخت د د د ددا‬

‫ا اد د د ددي‪،1‬‬

‫وال د ددذي يح د ددق ل د دده أن يبد د دددي ه د ددذا ال د دددفع هد د ددو املد د ددد علي د دده وح د ددد و يجد د د أن يبديد د دده مد د ددع سد د ددا ر‬
‫الد د دددفوع الر د د ددكلية و قبد د ددل الد د ددتكلم ف د د ددي املول د د ددوع وقبد د ددل إب د د ددداء أي طل د د د و إال سد د ددق ا د د ددق ف د د ددي‬
‫اددالء ب د د د دده‪ ،2‬و قواع د د د ددد ادخت د د د ددا‬

‫ادقليد د د د د د ال تط د د د ددر أي إش د د د ددكال قد د د د ددانو ي إذ أن تحديد د د د ددد‬

‫املع د ددالم ا ج رافي د ددة و ادقليمي د ددة لك د ددل محكم د ددة إداري د ددة أم د ددر تئ د ددمنه املرس د ددوه ‪ 365-98‬و املع د دددل‬
‫باملرس د د د ددوه ‪ 195-11‬املتعل د د د ددق بادخت د د د ددا‬

‫ادقلي د د د د ‪ ،3‬كمد د د ددا أن الد د د دددفع بعد د د ددده ادخت د د د ددا‬

‫ادقلي د د د د قد د د ددد تناولد د د دده قد د د ددانون ادجد د د دراءات املدني د د ددة و اددريد د د ددة ا جديد د د ددد فد د د ددي مد د د ددواد ‪، 52 ،51 ،47‬‬
‫حيد ددق ن د د امل د ددادة ‪ 51‬م د ددن ق د ددانون ادج د دراءات املدنيد ددة و ادداري د ددة ت يجـ ـ ـ عتـ ـ ـ ا يصـ ـ ـ الـ ـ ـ‬
‫ي ـ ـ ــدف ع ـ ـ ــدم اإل تص ـ ـ ــاا اإلقليمـ ـ ـ ـ لل ه ـ ـ ــة القض ـ ـ ــائية أ يس ـ ـ ــص طلبـ ـ ـ ـ ‪ ،‬ويع ـ ـ ــي ا ه ـ ـ ــة‬
‫القضائية ال تستوج رف الدعوى أمامها وال يجو للمد ي رف ه ا الدف‬
‫‪ 1‬أنظر‪ :‬ا كمة العليا‪ ،‬ال رفة اددارية‪ ،‬قرار رقم ‪ ،72047‬بتاريخ ‪ ،1991/10/06‬قئية فريق ب) لد والي والية بسكرة‪ ،‬ررة‬
‫القئاة‪،‬العدد السادع و األربعون‪.86 ،1992 ،‬‬
‫أنظر أيئا‪ :‬ا جلج االعا للقئاء‪ ،‬قرار رقم ‪ ،63325‬بتاريخ ‪ ،1986/07/15‬قئيية ش‪. . .‬ت‪.‬ع‪.‬ب‪.‬ع) لد ه‪. .‬ه و من معه)‪،‬‬
‫ا جلة القئا ية‪ ،‬العدد األول‪.128 ،1991 ،‬‬
‫‪ 2‬عز الدين الدناصور و حامد عكا‪ ،.‬املرجع السابق‪.548 ،‬‬
‫‪3‬عمار بولياال‪ ،‬املرجع السابق‪.117 ،‬‬

‫‪Page 31‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫من هذا التعري ما ياي ‪:‬‬

‫ويستخل‬

‫‪ -‬إن الدفع بعده ادخت ا‬

‫ادقلي يج أن يكون مسيبا‪.‬‬

‫ أن د ده ال يج د ددو‪ .‬للم د ددد ي ال د ددذي يباش د ددر دع د ددوا أم د دداه ج د ددة قئ د ددا ية معين د ددة أن ي د دددفع‬‫بعد د ددده إخت اص د د د ا ادقلي د د د ‪ ،‬أي أن الد د دددفع بعد د ددده ادخت د د ددا‬

‫ادقلي د د د حد د ددق‬

‫خ وه املد ي فق ‪.‬‬
‫ أند د دده ال يجد د ددو‪ .‬ل خ د ددم أن ي د دددفع بع د ددده ادخت د ددا‬‫يحدد ا ج ة القئا ية ا خت ة فعل و إال رف‬
‫‪ -‬أن ادخت د ددا‬

‫ادقلي د د د للمحكمد د ددة دون أن‬

‫دفعه‪.1‬‬

‫ادقلي د د د ل د دديج م د ددن النظ د دداه الع د دداه و ال يج د ددو‪ .‬للقا د د د أن ي ي د ددر‬

‫تلقا يا‪.‬‬
‫‪ -‬ال د دددفع بع د ددده ادخت د ددا‬

‫ادقلي د د د مد د ددن الد د دددفوع الرد د ددكلية ال د د دت يجد د د إبد د ددداءها‬

‫قب د د د ددل التط د د د ددرق للمول د د د ددوع أو التط د د د ددرق لع د د د ددده القب د د د ددول‪ ،‬و إال س د د د ددق ا د د د ددق ف د د د ددي‬
‫أدا ه‪.2‬‬

‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬املرجع السابق‪.64 ،‬‬
‫‪ 2‬انظر املادة‪ 47‬من قانون االجراءات املدنية واالدارية ‪.09/08‬‬

‫‪Page 32‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ إن ا كم د ددة إذا قئد د د بع د ددده إخت اصد د د ا ادقلي د د د ف د د دإن ج د ددة ا ك د ددم تتعل د ددق‬‫فق د د د بادخت د د د ددا ‪ ،‬لنظ د د ددر الد د د دددعو إقليميد د د ددا‪ ،‬ف د د ددل يجد د د ددو‪ .‬إع د د ددادة رفد د د ددع نفد د د ددج‬
‫الدعو أمام ا‪.‬‬
‫‪ -‬أن القا د د د يمكند د دده أن يف د د ددل فد د ددي الد د دددفع بعد د ددده ادخت د د ددا‬

‫ادقلي د د د ب د د ددفة‬

‫منف د ددردة أو يئ د د ددمه للمولد د ددوع‪ ،‬بع د ددد إع د ددذار األط د د دراال ش د ددفاهة لتق د د ددديم طلبد د ددا هم‬
‫في املولوع‪ ،‬ذلل حس املاد ‪ 52‬من قانون ادجراءات املدنية و اددارية‪.1‬‬
‫ثا يا‪ :‬قواعد الدف عدم اإل تصاا اإلقليم‬
‫القاع د دددة العام د ددة ف د ددي ادخت د ددا‬

‫ادقليمد د ددي د ددي ل د ددرورة رف د ددع ال د دددعو أم د دداه ا كم د ددة الد د ددت يق د ددع‬

‫ف د ددي دا ر ه د ددا م د ددوطن امل د ددد علي د دده‪ ،‬وتق د ددوه ه د ددذ ال د دددعو عا د د إفتد د درا‬
‫إل د د د أن ي يد د د خ د ددلال ذل د ددل‪ ،‬حي د ددق ت د ددن‬

‫م د ددؤدا ب د دراءة امل د ددد ي علي د دده‬

‫املد د ددادة ‪ 37‬مد د ددن قد د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و ادداريد د ددة‬

‫‪09-08‬تي ـ ـ ـ و اإل تصـ ـ ــاا اإلقليم ـ ـ ـ لل هـ ـ ــة القضـ ـ ــائية الـ ـ ـ ـ يق ـ ـ ـ فـ ـ ــي دائـ ـ ــر إ تصاص ـ ـ ــها‬
‫م ـ ـ ــوطر امل ـ ـ ــد ي عليـ ـ ـ ـ ‪ ،‬و إ لـ ـ ـ ـ ي ـ ـ ــر لـ ـ ـ ـ م ـ ـ ــوطر مع ـ ـ ــروو فيع ـ ـ ــود اإل تص ـ ـ ــاا لل ه ـ ـ ــة‬

‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬نفج املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 33‬‬

‫‪.64‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫القض ـ ــائية ال ـ ـ ـ يقـ ـ ـ فل ـ ــا أ ـ ــرم ـ ــوطر لـ ـ ـ و ف ـ ــي ال ـ ــة إ تي ـ ــارم ـ ــوطر‪ ،‬يـ ـ ـ و اإل تص ـ ــاا‬
‫اإلقليمـ ـ ـ لل هـ ـ ــة القضـ ـ ــائية ال ـ ـ ـ يق ـ ـ ـ فل ـ ـ ــا املـ ـ ــوطر ا يتـ ـ ــارمـ ـ ــا ل ـ ـ ـ يـ ـ ــنص القـ ـ ــا و عت ـ ـ ـ‬
‫ـ ـ ـ ـ و ذلـ ـ ـ ـ ت ‪ .‬و مد د ددن ثد د ددم فإند د دده يج د د د عا د د د املد د ددد ي أن يسد د ددع إل د د د املد د ددد عليد د دده فد د ددي موطند د دده‬
‫فيقالد د دديه أم د د دداه محكم د د ددة قريب د د ددة من د د دده‪ .‬و املق د د ددود ب د د دداملوطن ه د د ددو املك د د ددان ال د د ددذي يق د د دديم في د د دده‬
‫الرد د ددخ‬

‫ع د ددادة أي املك د ددان ال د ددذي يس د ددتقر في د دده الرد د ددخ‬

‫بني د ددة ادس د ددتيطان‪ ،‬و يج د ددو‪ .‬للرد د ددخ‬

‫أن يك د د ددون ل د د دده أك د د ددر م د د ددن م د د ددوطن‪ ،‬ف د د ددإذا شع د د ددددت امل د د دواطن ال د د ددت يقد د دديم ف هد د ددا الرد د ددخ‬

‫ع د د ددادة أو‬

‫يباش د ددر ف ه د ددا أعمال د دده ترف د ددع ال د دددعو أم د دداه ا كم د ددة ال د ددت يتبع د ددا أي م د ددن مواطن د دده حس د د إختي د ددار‬
‫امل د ددد ي‪ .‬والعب د ددرة دا م د ددا بم د ددوطن امل د ددد علي د دده وق د د رف د ددع ال د دددعو و ال ت د ددأثير لت يي د ددر بع د ددد ذل د ددل‪،‬‬
‫فل يؤثر في إخت ا‬

‫ا كمة ش يير هذا املوطن أثناء سير ا خ ومة‪.‬‬

‫أم د ددا ف د ددي ح د ددال شع د دددد امل د ددد علد د د هم ترف د ددع ال د دددعو أم د دداه محكم د ددة م د ددوطن أح د دددهم‪ ،‬ذل د ددل حسد د د‬
‫ند د د د‬

‫املد د د ددادة ‪ 38‬مد د د ددن قد د د ددانون ادج د د د دراءات املدنيد د د ددة وادداريد د د ددة ال د د د ددت تق د د د د ب د د د ددأن اإل تص ـ ـ ـ ــاا‬

‫اإلقليم ـ ـ ي ـ ــو لل هـ ــة ال ـ ـ ي ـ ــو فـ ــي دائـ ــر إ تصاصـ ــها أ ـ ــد املدعـ ـ ـ علـ ــل إ‬
‫و مد ددن خد ددلل ن د د‬

‫امل د دادة ستر د د أند دده إذا شعد دددد املد ددد علد د هم فد ددي ا خ د ددومة و ضد ددان مد ددوطن ضد ددل‬

‫‪ 1‬عبد هلل مسعودي‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 34‬‬

‫تعـ ــددوا‪.‬ت‪1‬‬

‫‪. 30‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫م د ددمهم يقد ددع ف د ددي دا د ددرة محكمد ددة ي د ددر الد دددوا ر ال د ددت ه د ددا م د ددوطن األخد ددرين‪ ،‬فللمد ددد ي ف د ددي ه د ددذ ا الد ددة‬
‫أن يرف د ددع دع د ددو أم د دداه ا كم د ددة ال د ددت يق د ددع ف د ددي دا ر ه د ددا م د ددوطن أح د ددد م د ددمهم وذل د ددل لتف د ددادي دع د دداو‬
‫متع د ددددة فتتئ د دداع نفق د ددات التقا د د د ‪ ،‬كم د ددا ق د ددد تتن د دداق‬

‫األحك د دداه‪ ،‬و ترف د ددع ال د دددعو ف د ددي ه د ددذ‬

‫ا الد ددة أمد دداه محكمد ددة أي مد ددن املد ددد ي علد د هم حس د د إختيد ددار املد ددد ي‪ ،‬فيرفد ددع املد ددد ي دعد ددوا أم د دداه‬
‫محكم د ددة م د ددوطن أح د ددد امل د ددد عل د د هم ث د ددم يخ د ددت‬

‫الب د دداقين أم د دداه تل د ددل ا كم د ددة‪ ،‬إذا تحق د ددق ه د ددذا‬

‫التع د دددد للم د ددد ي عل د د هم و ض د ددانوا جميع د ددا مخت د ددين ب د ددفة أص د ددلية و جدي د ددة و ض د ددان هن د ددال إرتب د ددا‬
‫بين الدعو املوج ة إل املد ي عل هم األمر الذي يبدرر جمع م أماه محكمة واحدة‪.1،‬‬
‫إن املب د د دددأ املس د د ددتقر هد د د ددو أن قواع د د ددد ادخت د د ددا‬

‫ادقليد د د د‬

‫ه د د دددال لت د د ددأمين م د د د د ة خاص د د ددة‬

‫للمتقالد ددين‪ ،‬و ذل د ددل دعتب د ددارات تتعل د ددق بحس د ددن س د ددير العدال د ددة ألن ه د ددذ القواع د ددد ه د دددال لتيس د ددير‬
‫التق ا د د د وذل د د ددل بتقري د د د ا كم د د ددة م د د ددن محد د ددل إقامد د ددة املتقالد د ددين أو مك د د ددان ر د د ددوء الند د د دزاع أو‬
‫وج د ددود امل د ددال املتن د ددا‪.‬ع علي د دده‪ .‬فالقاع د دددة العام د ددة ف د ددي ادخت د ددا‬

‫ا ا د ددي د ددي ل د ددرورة رف د ددع ال د دددعو‬

‫أماه ا كمة الت تقع في دا ر ها موطن املد عليه تيسرا عا املتقالين‪.2‬‬

‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪.254 ،‬‬
‫‪ 2‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪.248 ،‬‬

‫‪Page 35‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ثالثا‪:‬إ داع الدف عدم اإل تصاا اإلقليم و الفص في‬
‫يج د د أن يب د ددد ه د ددذا ال د دددفع بعب د ددارات ص د ددريحة ت د دددل عاد د د أن امل د ددد علي د دده ال يقب د ددل إخت د ددا‬
‫ا كم د ددة و أن د دده ين د ددا‪.‬ع في د دده‪ ،‬فال د دددفع بع د ددده ادخت د ددا‬

‫ادقلي د د د ل د دديج م د ددن النظ د دداه الع د دداه و ال‬

‫يج د ددو‪ .‬للقا د د أن ي يد د در تلقا ي د ددا‪ .‬ف د ددو مد ددن ال د دددفوع الر د ددكلية الد د دت يج د د إب د ددداءها قب د ددل التطد د درق‬
‫لل د ددفوع املول د ددوعية أو التط د ددرق ل د ددفع بع د ددده القب د ددول‪ ،‬و إال سد ددق ا د ددق ف د ددي أدا هد ددا‪ ،‬ف د ددل يكف د ددي‬
‫أن ير د ددكل امل د ددد علي د دده ف د ددي إخت د د ددا‬

‫ا كمد د ددة محليد د ددا بنظد د ددر ال د د د اع أو أن يكتف د ددي بإثبد د ددات أن‬

‫ثمة محكمة أخر ي ا خت ة محليا بنظر ‪.‬‬
‫إن األصد ددل أن د دده يج د د أن تف د ددل ا كمد ددة فد ددي الد دددفع بعد ددده ادخت د ددا‬
‫تد ددأمر بئد ددمه إل د د املولد ددوع‪ ،‬و فد ددي حالد ددة لد ددم الد دددفع بعد ددده ادخت د ددا‬

‫عا د د إس د ددتقلل مد ددا لد ددم‬

‫ادقلي د د ال د د بد ددا ي الد دددفوع‬

‫وج د د عا د د ا كمد ددة أن تبد ددين مد ددا حكم د د بد دده فد ددي ضد ددل ممه د دا‪ ،‬فالقا د د يمكند دده أن يف د ددل فد ددي الد دددفع‬
‫بع د ددده ادخت د ددا‬

‫ب د ددفة منف د ددردة أو يئ د ددمه للمول د ددوع بع د ددد إع د ددذار األطد د دراال ش د ددفاهة لتق د ددديم‬

‫طلب د ددا هم ف د ددي املول د ددوع ‪ .‬كم د ددا يج د ددو‪ .‬للم د ددد علي د دده هن د ددا أن يب د دددي طلبات د دده ف د ددي الر د ددكل و املول د ددوع‬
‫معد ددا و ال يعتب د در شعرلد دده للمولد ددوع بعد ددد ذل د ددل مسد ددقطا قد دده ف د ددي الد دددفع الرد ددكاي الد ددذي سد ددبق لد دده‬

‫‪Page 36‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫و أن أبد د دددا ‪ .‬إن ا كمد د ددة إذا قئ د د د بعد د ددده إخت اص د د د ا ادقليد د د د ف د د دإن جد د ددة ا كد د ددم تتعلد د ددق‬
‫فق بادخت ا ‪ ،‬لنظر الدعو إقليميا‪ ،‬فل يجو‪ .‬إعادة رفع نفج الدعو أمام ا‪.1‬‬
‫الفرع الثاني ‪:‬الدف عدم اإل تصاا النو ي‬
‫ه د ددو أح د ددد أن د ددواع ال د دددفوع ال د ددذي ل د ددم ي د ددن‬

‫علي د دده الق د ددانون تحد د د ب د دداب و س د ددا ل ال د دددفاع وتحدي د دددا‬

‫تحد د د د د عن د د د ددوان ال د د د دددفوع الر د د د ددكلية‪ ،‬و ر د د د ددم ذل د د د ددل ل د د د ددم ن د د د ددرد أن نتج د د د دداو‪ .‬و حاولن د د ددا أن ر د د د ددمله‬
‫بالدراسة حس ماياي بيانه‬

‫أوال‪ :‬مفهوم عدم اإل تصاا النو ي‬
‫يق د ددد بد دده الد دددفع بعد ددده إخت د ددا‬

‫ا كمد ددة دنتف د دداء واليتهد ددا‪ ،1‬أي مند ددع ا كم د ددة مد ددن الف د ددل ف د ددي‬

‫ال د دددعو املعرول د ددة أمام د ددا خروج د ددا ع د ددن ح د دددود واليته د ددا طبق د ددا لقواع د ددد ادخت د ددا ‪ ،2‬فال د دددفع‬
‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 37‬‬

‫‪. 64‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫بع د ددده ادخت د د ددا‬

‫يتعل د ددق بالنظد د دداه العد د دداه أي أن مبند د ددا ع د ددده إخت د ددا‬

‫ا كم د ددة إخت اص د ددا‬

‫متعلق د ددا بالوظيف د ددة فجد ددا‪ .‬إب د ددداو ف د ددي أي ح د ددال تك د ددون عل ه د ددا ال د دددعو ‪ ،3‬فاالخت د ددا‬
‫ا خد د ددا‬

‫الن د ددو ي ه د ددو‬

‫بتعد د دددد طبق د د ددات ا د د دداكم وه د د ددو أم د د ددر تقتئد د دديه إعتب د د ددارات متع د د ددددة د د ددي وج د د ددوب ت د د ددوافر‬

‫محكم د ددة علي د ددا شر د ددرال عا د د ص د د دحة تطبي د ددق الق د ددانون وشعم د ددل عاد د د توحي د ددد ادجته د ددادات القئ د ددا ية‬
‫فد د ددي املس د د ددا ل القانونيد د ددة و كد د ددذا وجد د ددوب تخ د د د‬

‫ا د د دداكم حس د د د أهميد د ددة القئ د د ددايا و النظ د د ددر و‬

‫الف ل ف ها ب فة إست نا ية‪.4‬‬
‫و ر د ددم ع د ددده ن د د‬

‫الق د ددانون عا د د ه د ددذا الد دددفع تح د د ب د دداب وس د ددا ل ال د دددفاع و تحديد دددا تح د د عن د ددوان‬

‫الد د دددفوع الر د د ددكلية‪ ،‬إال أند د دده تد د ددم الد د ددن‬

‫عليد د دده ف د د ددي امل د د ددادة ‪ 36‬م د د ددن ق د د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و‬

‫ادداريد ددة عا د د أن د دده م د ددن النظ د دداه الع د دداه وتق د د بد دده ا ج د ددة القئ د ددا ية تلقا يد ددا ف د ددي أي مرحل د ددة ضان د د‬
‫عل هد ددا الد دددعو ‪ .‬كمد ددا أند دده ح د دت و إن أ فلد دده األط د دراال ف د دإن القا د د ي ي د در مد ددن تلقد دداء نفسد دده خلفد ددا‬
‫‪ 1‬عباع العبودي ‪ ،‬املرجع السابق‪.281 ،‬‬
‫‪ 2‬أنظر‪ :‬مجلج الدولة‪ ،‬قرار ير منرور‪ ،‬ف رع رقم‪ ،132:‬بتاريخ ‪ ،1999/05/03‬قئية ق‪.‬ب)لد مدير العربية لوالية تلمسان‪ ،‬املنتقى‬
‫في قئاء مجلج الدولة‪ ،‬ا جزء األول‪.129 ،2003 ،‬‬
‫أنظر أيئا‪ :‬ا كمة العليا‪ ،‬ال رفة اددارية‪ ،‬قرار رقم‪ ،91765 :‬بتاريخ ‪ ،1993/03/14‬قئية قئية ش‪ .‬للوا‪.‬ه وقطع يار السيارات‬
‫با جزا ر) لد ع ومن معه) ررة القئاة‪ ،‬العدد‪.175 ،1995 ،47‬‬
‫‪ 3‬احمد ابو الوفاء‪ ،‬املرجع السابق‪.246 ،‬‬
‫‪ 4‬عز الدين الدناصور و حامد عكا‪ ،.‬املرجع السابق‪.571 ،‬‬

‫‪Page 38‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫لوسد د ددا ل الد د دددفاع األخ د د ددر و الد د د دت أورد املر د د ددرع ل د د ددا ترتيب د د ددا خاص د د ددا يتع د د ددين إحعرام د دده تح د د د طا ل د ددة‬
‫عده القبول ‪.1‬‬
‫ثا يا‪ :‬قواعد اإل تصاا النو ي و الفص في‬
‫إن ال د دددفع بع د ددده ادخت د د ددا‬

‫الند د ددو ي يمكد د ددن إثارتد د دده مد د ددن ضد د ددل ذي م د د د ة مد د ددن ا خ د د ددوه سد د ددواء‬

‫ض د ددان م د دددعيا أو م د ددد علي د دده‪ ،‬كم د ددا يج د ددو‪ .‬للنياب د ددة العام د ددة كط د ددرال منئ د ددم التمس د ددل بال د دددفع و ل د ددو‬
‫لم ي در أحد من ا خ وه ويكون ذلل في أية حالة تكون عل ها الدعو ‪.‬‬
‫إن ع د ددده ادخت د ددا‬

‫الن د ددو ي بإعتب د ددار م د ددن النظ د دداه الع د دداه تق د د ب د دده ا كم د ددة و ل د ددو م د ددن تلق د دداء‬

‫نفس د د ا ح د دت لد ددو لد ددم ي د ددار الد دددفع بد دده مد ددن طد ددرال ا خ د ددوه‪ ،‬و هد ددو مد ددا ن د د عليد دده‬

‫املد ددادة‬

‫‪ 36‬م د ددن ق د ددانون ادجد د دراءات املدني د ددة وادداري د ددة عـ ـ ــدم اال تصـ ـ ــاا النـ ـ ــو ي مـ ـ ــر النظـ ـ ــام العـ ـ ــام‪،‬‬
‫تقض ـ ــج ـ ـ ـ ا هـ ـ ــة القضـ ـ ــائية تلقائيـ ـ ــا ف ـ ــي أ مر لـ ـ ــة كا ـ ـ ــا علل ـ ـ ــا الـ ـ ــدعوى ‪ ،‬أم د ددا إذا أث د ددارو‬
‫فعاد د د ا كمد د ددة أن شسد د ددتجي لد د دده فد د ددورا و ال يعتب د د در ذلد د ددل خروجد د ددا عد د ددن مبد د دددأ حيد د دداد القا د د د و ال‬

‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 39‬‬

‫‪.65‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫حكمد ددا بمد ددا ل د ددم يطلبد دده ا خ د ددوه بد ددل يق د ددع عاد د د ع د دداتق ا كم د ددة القئ د دداء بد دده بإعتب د ددار ذلد ددل واجب د ددا‬
‫عل ها‪.‬‬
‫إن شعلد ددق الد دددفع بعد ددده ادخت د ددا‬

‫الن د ددو ي بالنظ د دداه الع د دداه يعرت د د عند دده أن د دده م د ددن ا ج د ددا ز إبدا د دده‬

‫فد د ددي أي مرحل د د ددة تك د د ددون عل ه د د ددا ال د د دددعو ‪ ،‬بد د ددل إن ا كمد د ددة بوسد د ددع ا أن تق د د د بعد د ددده إخت اص د د د ا‬
‫بد د د ددالنظر فد د د ددي الد د د دددعو مد د د ددن تلقد د د دداء نفس د د د د ا‪ .‬و نتيج د د ددة شعل د د ددق ال د د دددفع بع د د ددده ادخت د د ددا‬

‫الن د د ددو ي‬

‫بالنظ د دداه الع د دداه أند دده يقد ددع بد دداطل ضد ددل إتف د دداق بد ددين ا خ د ددوه عا د د مد ددا يخ د ددال قواعد ددد ادخت د ددا ‪.1‬‬
‫أمد د ددا فد د ددي القئد د دداء االسد د ددتعجالي فإند د دده يمكد د ددن الد د دددفع بعد د ددده ادخت د د ددا‬
‫متعلقد د ددا بأص د د ددل ا د د ددق‪ ،‬فالقئ د د دداء ادس د د ددتعجالي يخد د ددت‬

‫الند د ددو ي إذا ضد د ددان الطل د د د‬

‫بإتخد د دداذ إجد د د دراءات تتم د د د دي بالس د د ددرعة‪ ،‬و‬

‫ل د د ددذا أوجد د د د املر د د ددرع أال يمد د د ددج بأصد د د ددل ا د د ددق‪ ،‬و املق د د د ددود بأصد د د ددل ا د د د ددق أن يك د د د ددون ل ك د د د ددم‬
‫املس د ددتعجل تد د دأثير عاد د د املول د ددوع أي ع د ددده شع د ددديل املراك د ددز القانوني د ددة ل خ د ددوه أو محوه د ددا فيبق د ددى‬
‫ض د ددل م د ددن ا خ د ددوه محتفظ د ددا بمرك د ددز الق د ددانو ي ال د ددذي ض د ددان علي د دده قب د ددل ا ك د ددم املس د ددتعجل‪ ،‬ف د د دإذا‬

‫‪ 1‬عبد العزيز عبد املنعم خليفة‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 40‬‬

‫‪.23‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ض د ددان الطل د د د املق د ددده إل د د د القئد د دداء ادسد د ددتعجالي يتعل د ددق بأص د د دل ا د د ددق ج د د ددا‪ .‬حيمه د ددا ال د د دددفع بع د د ددده‬
‫ادخت ا‬

‫النو ي ‪.1‬‬

‫املطل الثاني‪ :‬الدف اإل الة لو د املوضوع و اإلرتباط‬
‫يق د ددد بال د دددفع بادحال د ددة‪ ،‬إحال د ددة الد د دددعو مد د ددن محكم د ددة إلد د د محكم د ددة أخد د ددر أي نقد د ددل القئد د ددية‬
‫لك د د ددي تنظره د د ددا محكم د د ددة د د د دير ا كم د د ددة الد د د دت رفع د د د إل ه د د ددا القئد د ددية ا الد د ددة أوال‪ .‬وه د د ددذ ادحالد د ددة‬
‫تف د د دعر أن ا كم د ددة ا يل د ددة و ا كم د ددة ا د ددال إل ه د ددا ال د دددعو تخد د دت‬

‫ك د ددل ممهم د ددا بنظ د ددر تل د ددل‬

‫ال د دددعو ‪ ،‬ألند دده ل د ددو ض د ددان الولد ددع د د دير ذل د ددل و ضان د د أح د ددد ا كمت د ددين د د دير مخت د ددة ف د دإن ال د دددفع‬
‫الذي يبد في م ل هذ ا الة يكون دفعا بعده ادخت ا‬

‫و ليج دفعا بادحالة‪.‬‬

‫إن إحال د د د ددة ال د د د دددعو م د د د ددن محكم د د د ددة إل د د د د أخ د د د ددر شس د د د ددتجي للعدي د د د ددد م د د د ددن ادعتب د د د ددارات العملي د د د ددة و‬
‫الفني د د ددة‪ ،‬فإحال د د ددة ال د د د دددعو ه د د دددال إل د د د د من د د د ددع تئ د د د ددارب و تن د د د دداق‬

‫األحكد د د دداه القئد د د ددا ية‪ ،‬هد د د ددذا‬

‫التئد ددارب الد ددذي ينر د دأ فد ددي الولد ددع ال د ددذي توجد ددد ف هد ددا قئد ددية واحد دددة ترفد ددع مد ددرتين أمد دداه محكمتد ددين‬
‫مختلفت د د ددين شس د د ددمح قواع د د ددد ادخت د د ددا‬

‫بنظرهد د د ددا ‪ ،‬م د د د ددل ذلد د د ددل فد د د ددي ا د د د دداالت ال د د د دت يج د د د دي ف ه د د ددا‬

‫‪ 1‬حسين فريجه‪ ،‬االستعجال االداري في احكاه القئاء االداري ا جزا ري‪ ،‬ادارة مجلة املدرسة الوطنية للدارة‪ ،‬مجلة سداسية ت در عن‬
‫مركز التوثيق و البحو االدارية‪ ،‬ا جلد‪ ،13‬العدد‪ ،26‬ا جزا ر‪.15 ،2003 ،‬‬

‫‪Page 41‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫الق د د د ددانون رف د د د ددع ال د د د دددعو أم د د د دداه محكم د د د ددة البل د د د ددد ال د د د دذي إ عق د د ددد في د د دده العق د د ددد أو محكمد د د ددة البل د د ددد‬
‫الد ددذي إش د ددعر تنفي د ددذ العق د ددد في د دده‪ .‬كم د ددا ق د ددد ت د ددرتب ال د دددعاو بعئ د د ا ب د ددبع‬

‫نظد د درا لقي د دداه ه د ددذا‬

‫ادرتب د د ددا عاد د د د مس د د ددتو املراك د د ددز املول د د ددوعية املتن د د ددا‪.‬ع عل ه د د ددا‪ ،‬كم د د ددا ل د د ددو رفعد د د د دع د د ددو مطالب د د ددة‬
‫بالد د دددين عا د د د امل د دددين أم د د دداه محكم د د ددة معين د د ددة‪ ،‬و دع د د ددو أخ د د ددر عا د د د الكفي د د ددل ل د د ددذا امل د د دددين أم د د دداه‬
‫محكمد د ددة ثاني د ددة‪ ،‬أو رفع د د د دعد د ددو عا د د د بع د د د‬
‫عاد د د ال د ددبع‬

‫املد د دددينين أمد د دداه محكم د ددة و رفع د د د دعد د ددو أخد د ددر‬

‫األخ د ددر أم د دداه محكمد د دة أخ د ددر ‪ ،‬هن د ددا يوج د ددد ادرتب د ددا ف د ددي أس د دداع املراك د ددز املول د ددوعية‬

‫املتن د د ددا‪.‬ع عل هد د د ددا‪ ،‬ه د د ددذا ادرتب د د د ددا املول د د د ددو ي ينر د د د دأ من د د دده إ عكد د د دداع إجرا د د ددي يتم د د ددل فد د د ددي الد د د دددفع‬
‫بادحالة‪.1‬‬
‫وهن د دا ف د ددي ه د دذا املطل د د س د ددنحاول تيي د ددان األحك د دداه والقواعد ددد القانونيد ددة الد د دت تحكد ددم ال د دددفع بادحالد ددة‬
‫وادرتب د د ددا و ذل د د ددل مد د ددن خد د ددلل الفد د ددرعين الت د د دداليين وف د د ددق م د د ددا ورد بق د د ددانون ادج د د دراءات املدنيد د ددة و‬
‫اددارية‪.‬‬
‫الفرع اأو ‪:‬الدف اإل الة لو د املوضوع‬

‫‪ 1‬نييل اسماعيل عمر ‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 42‬‬

‫‪.356‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫أوال‪:‬مفهوم الدف اإل الة لو د املوضوع‬
‫ه د د دو ال د د دددفع بادحالد د ددة لقي د د دداه ذات ال د د د اع أمد د دداه محكمت د ددين مخت د ددتين‪ ،‬فق د ددد تخ د ددت‬

‫أكد د د دثر م د ددن‬

‫محكم د ددة ب د دددعو واح د دددة كم د ددا إذا شعد دددد امل د ددد عل د د هم‪ ،‬أو إذا إتف د ددق عا د د م د ددوطن مخت د ددار لتنفي د ددذ‬
‫عق د ددد‪ ،‬فيرف د ددع امل د ددد ي دع د ددو أم د دداه محكم د ددة مخت د ددة ث د ددم يرفع د ددا أم د دداه محكم د ددة أخ د ددر مخت د ددة‬
‫قب د د ددل الف د د ددل فد د ددي األول د د د لع د د ددده رل د د ددا م د د د ل ع د د ددن إتجد د ددا هد د ددذ ا كمد د ددة فد د ددي تحقي د د ددق القئ د د ددية‬
‫املرفوع د ددة أمام د ددا‪ ،‬أو يتد د ددوف أثند د دداء سد د دديرها فيرفع د د ددا ورثتد د دده أمد د دداه محكم د ددة أخد د ددر ج ل د د ددم بقيد د دداه‬
‫الدن د د د دزاع أمد د د دداه ا كم د د ددة األول د د د د ‪ ،‬و ملد د د ددا ض د د د ددان القد د د ددانون ال يجد د د د دي أن تقد د د ددوه دع د د د ددو واحد د د دددة أمد د د دداه‬
‫محكمت د د ددين‪ ،‬و لد د د ددو ضان د د د د ضد د د ددل ممهمد د د ددا مخت د د د ددة بنظره د د د دا ليتفد د د دداد شع د د د ددد ادج د د دراءات و تن د د دداق‬
‫األحكد دداه‪ ،‬ولكد ددن أجد ددا‪ .‬عند ددد قيد دداه قئد دديتين عد ددن دعد ددو واحد دددة طل د د إحالد ددة القئد ددية ال انيد ددة إل د د‬
‫ا كمة املرفوعة أمام ا القئية األول ‪.1‬‬
‫ويمك د د ددن الق د د ددول أنن د د ددا نك د د ددون إ‪.‬اء شع د د دددد ص د د ددوري لل د د دددعاو ‪ ،‬ألنن د د ددا ف د د ددي الواق د د ددع إ‪.‬اء دع د د دو واح د د دددة‬
‫رفع د د أمد دداه أك د دثر مد ددن محكمد ددة‪ ،‬و أخطد ددر م د دا يعرت د د عا د د قيد دداه هد ددذا التعد ددار ادجرا د ددي للد دددعو‬
‫أم د دداه ا د دداكم ه د ددو ص د دددور أحك د دداه متعارل د ددة ف د ددي ذات ال د دددعو ‪ ،‬وم د ددل ه د ددذا التع د ددار ي د ددؤدي إل د د‬
‫‪ 1‬احمد ابو الوفاء‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 43‬‬

‫‪.253‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫إه د دددار جي د ددة الشد د د ء املق د د د في د دده‪ ،‬ألن تئ د ددارب األحك د دداه ينف د ددي عمه د ددا أنه د ددا ت د دددر ك د دددليل عاد د د‬
‫ص د د د دحة ادج د د د دراءات و سد د د ددلمة املئد د د ددمون‪ .1‬فحسد د د ددن سد د د ددير العدالد د د ددة يق د د د د عد د د ددده ج د د د دوا‪ .‬قيد د د دداه‬
‫دع د ددويين عد ددن نف د ددج املول د ددوع أم د دداه محكمت د ددين مختلفت د ددين ف د ددي درج د ددة واح د دددة و مد ددن نف د ددج الن د ددوع و‬
‫لد ددو ضد ددان ادخت د ددا‬
‫لتن د د دداق‬

‫منعقد دددا لكد ددل ممهم د ددا‪ ،‬ملد ددا فد ددي ذل د ددل مد ددن مئد دديعة للوق د د و النفق د ددات و تفاديد ددا‬

‫محتمد د ددل بد د ددين األحك د د دداه‪ ،‬و تق د د ددوه وحد د دددة املول د د ددوع وفد د ددق ن د د د‬

‫امل د د ددادة ‪ 53‬م د د ددن ق د د ددانون‬

‫ادج د دراءات املدنيد ددة وادداري د ددة تق ـ ــوم و ـ ــد املوض ـ ــوع عن ـ ــدما يرفـ ـ ـ فـ ـ ـ الـ ـ ـنزاع إ ـ ـ ـ جهت ـ ــي‬
‫قض ـ ــائصتي مختصـ ـ ــتي و مـ ـ ــر فـ ـ ـ الدرجـ ـ ــة‪.‬ت‪ ،‬ف د ددإذا م د ددا طالد د د طد د درال بإحال د ددة القئ د ددية عاد د د‬
‫ا كم د ددة األول د د د بس د ددي وح د دددة املول د ددوع‪ ،‬يجد د د عا د د د ا ج د ددة األخ د د ديرة ال د د دت رفد د ددع إل هد د ددا ال د د د اع أن‬
‫تتخا د د ع د ددن النظ د ددر ف د ددي ال د دددعو ل د ددا ك ا كمد ددة األول د د ‪ ،‬كمد ددا أج د ددا‪ .‬ن د د‬

‫امل د ددادة ‪ 54‬فق د ددرة ‪ 2‬مد ددن‬

‫قد د ددانون ادجد د دراءات املدني د ددة و ادداريد د ددة للقا د د د إذا تب د ددين ل د دده وح د دددة املولد د ددوع أن يتخا د د د تلقا ي د ددا‬
‫عن الف ل في القئية‪.2‬‬
‫ثا يا‪:‬القواعد القا و ية للدف اإل الة لو د املوضوع‬

‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪.494 ،‬‬
‫‪ 2‬سابق العيد‪ ،‬املرجع السابق‪.65 ،‬‬

‫‪Page 44‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ير د د ددعر الفق د د دده ع د د ددادة مجموع د د ددة م د د ددن الرد د د ددرو دمكاني د د ددة تمس د د ددل ص د د دداح امل د د د د ة بال د د دددفع‬
‫بادحال د د ددة‪ ،‬ه د د ددذ الر د د ددرو تؤك د د ددد لن د د ددا أن هد د ددذا الد د دددفع الر د د ددكاي م د د ددا ه د د ددو إال ح د د ددق م د د ددن ا ق د د ددوق‬
‫ادجرا ي د د ددة يمل د د ددل صد د دداحبه التمسد د ددل بد د دده كم د د ددا يملد د ددل تركد د دده و إس د د ددقا حقد د دده فيد د دده‪ ،‬ولكن د د دده إذا‬
‫تمس د ددل ه د ددذا ال د دددفع فيجد د د علي د دده إح د د دعراه الر د ددرو ال د د دت رس د ددم ا الق د ددانون دثارت د دده‪ ،‬وفيم د ددا يا د ددي‬
‫سنوضك تلل الررو ‪.‬‬
‫‪ .1‬و د الدعوى‪:‬‬
‫ ير د ددعر لقي د دداه ذات ال د د د اع أن نك د ددون ب د د دددد دع د ددو واح د دددة‪ ،‬أي أن ترف د ددع ذات ال د دددعو أمد د دداه‬‫محكمتد د ددين‪ ،‬و يس د د ددتدل عاد د د هد د ددذ الوحد د دددة بوحد د دددة عناصد د ددرها أشخاصد د ددا ‪ ،‬محد د ددل و سد د دديبا‪ ،1‬و ال‬
‫يرد د ددعر أن يك د د ددون املطل د د ددوب ف د د ددي القئ د د دديتين واح د د ددد‪ ،‬ب د د ددل يكف د د ددي أن يك د د ددون املطل د د ددوب ف د د ددي أح د د دددهما‬
‫جد د ددزءا مد د ددن املطلد د ددوب ف د د دي األخد د ددر ‪ .‬كمد د ددا ال يلد د ددزه أن تكد د ددون القئد د دديتان مرفد د ددوعتين بطريد د ددق أصد د دداي‪،‬‬
‫فق د ددد تك د ددون أح د ددداهما مرفوع د ددة بطلد د د ع د ددار ف د ددي خ د ددومة أص د ددلية‪ .2‬و يجد د د أن يك د ددون ف د ددي ه د ددذا‬
‫ادط د د ددار ال د د دددعويين ق د د ددا متين بالفعد د ددل أم د د دداه محكمتد د ددين‪ ،‬و بالت د د ددالي ال يك د د ددون هن د د ددال مح د د ددل ل د د دددفع‬
‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪.498 ،‬‬
‫‪ 2‬احمد ابو الوفا‪ ،‬املرجع السابق‪.254 ،‬‬

‫‪Page 45‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫بادحالد د ددة إذا ضان د د د أحد د ددد ا خ د د ددومتين قد د ددد إنقئد د د د بالفع د د دل فد د ددي مولد د ددوع ا‪ ،‬أو قد د ددد إنقئ د د د‬
‫ب ي د در ف د ددل فد ددي املولد ددوع‪ ،‬ألند دده فد ددي م د ددل هد ددذ ا د دداالت ال يوجد ددد شعد دددد صد ددوري للد دددعو و بالتد ددالي‬
‫ي ي د د د مند د ددا الد د دددفع بادحالد د ددة لقيد د دداه ذات الن د د دزاع ‪ .‬و إذا تد د ددرل املد د ددد ي ا خ د د ددومة فد د ددي الد د دددعو‬
‫الد د د دت رفع د د ددا أوال فد د ددل مج د د ددال للد د دددفع بادحالد د ددة د ع د د ددداه مبررا هد د ددا‪ ،‬و إذا ت د د دم الف د د ددل فد د ددي إحد د ددد‬
‫ا خ د ددومتين ف د ددل تطل د د ادحالد ددة و إنمد ددا يحد ددت ب د ددا كم ال د ددادر أم د دداه ا كمد ددة الت د د لد ددم ت د دددر‬
‫قئاءها‪. 1‬‬

‫‪ .2‬قيام الدعوى أمام مح متي مختصتي تعبعا جهة وا د ‪،‬‬
‫فيجد د د أن تك د د ددون ال د د دددعو مرفوع د د ددة أمد د دداه محكمت د ددين مختلفت د ددين فد د ددي ذات ا ج د ددة القئد د ددا ية أي‬
‫يجد د د د د أن يك د د د د ددون عرل د د د د ددا متعاصد د د د د درا ف د د د د ددي ذات املول د د د د ددوع ل د د د د ددذات ال د د د د دددعو أمد د د د دداه محكمت د د د ددين‬
‫مخت د ددتين‪ ،‬ف د د دإذا ل د ددم تك د ددن إحد د ددد الد د دددعويين قد د ددد رفعد د د بعد د ددد أو ضاند د د ق د ددد إنتهد د د قب د ددل طلد د د‬
‫ادحال د ددة ف د ددل يتحق د ددق مف د ددوه قي د دداه ذات الن د د دزاع ‪ ،‬ف د ددل يتحق د ددق إذا قامد د د ال د دددعويين أم د دداه دا د ددرة‬
‫‪ 1‬نييل اسماعيل عمر‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 46‬‬

‫‪.359‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫واحد دددة ف د ددي نف د ددج ا كمد ددة‪ ،‬فحيد ددق يحد ددد ذلد ددل عا د د القا د د أن يحكد ددم بعد ددده قب د ددول ال د دددعو‬
‫الد د دت رفع د د م د ددؤخرا أو أن يق د ددوه بئ د ددم ا مد ددن تلق د دداء نفسد دده أو بن د دداءا عا د د طل د د مد ددن ا خ د ددوه‪ ،‬و‬
‫إذا قام الدعويين أماه دا رتين في ذات ا كمة فيج أن يتم لم إحداها إل األخر ‪.‬‬
‫‪ .3‬يج قيام الدعوى أمام مح متي تا عتي‬

‫هة قضائية وا د‬

‫أم د ددا إذا ضان د د د الد د دددعو مرفوعد د ددة أمد د دداه ج ت د ددين قئد د ددا يتين مختلفت د ددين فإند د دده يتعد د ددين عا د د د ا ج د د د ة‬
‫القئ د د د ددا ية يد د د د در ا خت د د ددة أن تحك د د ددم بع د د ددده إخت اصد د د د ا لتعلق د د دده بالنظد د د دداه العد د د دداه و إحال د د ددة‬
‫ال د دددعو إلد د د ا ج د ددة ا خت د ددة‪ ،‬و م د ددن ج د ددة أخ د ددر يجد د د أن تك د ددون ض د ددل م د ددن ا كمت د ددين املرف د ددوع‬
‫أمام د ددا ال د دددعو مخت د ددة بنظرهد د ددا‪ ،‬فد د دإذا ضاند د د أح د ددداهما د د دير مخت د ددة فإنه د ددا تحك د ددم بادحال د ددة‬
‫بسي عده ادخت ا‬

‫ال بسي وحدة الدعو ‪.1‬‬

‫ثالثا‪ :‬إ داع الدف اإل الة للو د املوضوع والفص في‬
‫يق د ددده ه د ددذا ال د دددفع إلد د د ا كم د ددة ال د د دت رفعد د د أمام د ددا ال د دددعو متد د دأخرا‪ ،‬و ه د ددذ ا كم د ددة تف د ددل‬
‫في د دده و إذا قئ د د د بادحالد د ددة ف د د دإن ا كم د ددة ا د د ددال إل هد د ددا الد د دددعو تل د د دع ه بنظرهد د ددا‪ ،‬فالقاعد د دددة أن‬
‫‪ 1‬احمد هندي‪ ،‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 47‬‬

‫‪.499‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ا كم د ددة ال د د دت رفعد د د إل ه د ددا ال د دددعو أوال د ددي أولد د د ا كمت د ددين بالف د ددل ف ه د ددا‪ ،‬ألن رف د ددع ال د دددعو‬
‫إل د د د ا كم د د ددة يد د د د ع م د ددن س د د ددا ر ا د د دداكم ا خت د ددة ه د ددا إخت اص د د د ا ب د د ددا كم ف ه د د ددا‪ .‬و العد د د دبرة فد د ددي‬
‫شعيين أي القئيتين ي الدت رفع أوال‪.‬‬
‫و إذا حكمد د د ا كم د ددة بادحال د ددة ضد د دان عل ه د ددا أن تحد د دددد ل خ د ددوه ا جلس د ددة ال د د دت يحئ د ددرون ف هد د ددا‬
‫أم د دداه ا كم د ددة ا د ددال إل ه د ددا ال د دددعو ‪ .1‬و إذا ت د ددوافرت ش د ددرو ادحال د ددة لقي د دداه ذات ال د د د اع أم د دداه‬
‫محكمتد د ددين‪ ،‬و دف د د ددع املد د ددد علي د د دده بادحالد د ددة ف د د ددي الوق د د د املناس د د د أي قب د د ددل التعد د ددر للمول د د ددوع‬
‫شعد ددين عاد د د ا كم د ددة املق د ددده إل ه د ددا ال د دددفع أن تق د د بادحال د ددة دون أي س د ددلطة تقديري د ددة ذل د ددل أن د دده‬
‫سبق رفع الدعو أماه محكمة أخر ت بح ير مخت ة بالدعو ‪.2‬‬
‫الفرع الثاني‪ :‬الدف اإل الة لإلرتباط‬
‫اوال‪ :‬مفهوم الدف اإل الة ل رتباط‬

‫‪1‬احمد ابو الوفاء‪ ،‬املرجع السابق‪ 249 ،‬و‬
‫‪ 2‬احمد هندي‪ ،‬نفج املرجع ‪.501 ،‬‬

‫‪Page 48‬‬

‫‪.554‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫ويق د د ددد بادرتب د د ددا قي د د دداه ص د د ددلة وثيق د د ددة ب د د ددين دع د د ددويين تجع د د ددل م د د ددن املناس د د د و مد د ددن حسد د ددن سد د ددير‬
‫العدالد ددة جمع مد ددا معد ددا أمد دداه محكمد ددة واحد دددة لتحقد ددق ف همد ددا معد ددا و تف د ددل ف همد ددا معد ددا ضد ددل دعد ددو‬
‫بحك د ددم مس د ددتقل‪ ،‬وعرف د دده ال د ددبع‬

‫األخ د ددر بأن د دده إتح د دداد مول د ددوع و س د ددي دع د ددويين مم د ددا يجع د ددل م د ددن‬

‫املل د ددم أن يكد ددون ا د ددل الد ددذي يقد ددرر ألحد دددهما مد ددن ش د دأنه أن يد ددؤثر فد ددي ا د ددل الد ددذي يج د د أن يتقد ددرر‬
‫لآلخ د د ددرين‪ .1‬فال د د دددفع بادحال د د ددة لارتبد د د ددا بد د د ددذلل أن ترف د د ددع أم د د دداه محكمت د د ددين مختلفت د د ددين دع د د ددويين‬
‫مختلفت د ددان بيمهم د ددا ص د ددلة إرتب د ددا ‪ ،‬و ادرتبد د ددا ص د ددلة وثيق د ددة بد د ددين طلب د ددين تجعد د ددل م د ددن امل د د د ة أن‬
‫تنظرهم د ددا وتف د ددل ف هم د ددا محكم د ددة واح د دددة تفادي د ددا ل د دددور أحك د دداه متعارل د ددة وم د ددال ذل د ددل طلب د ددا‬
‫التعوي‬

‫اللذان يوج ما ضل من الطرفين في حاد ‪.‬‬

‫وتبد دددو أهميد ددة ادرتبد ددا ف د دي إمكد ددان الد دددفع باحالد ددة الد دددعو مد ددن محكمد ددة إل د د محكمد ددة أخد ددر ح د دت‬
‫تنظ د ددر ال د دددعويين امل د ددرتبطتين محكم د ددة واح د دددة ‪ .2‬وقد د ددد ن د د د‬

‫املرد د ددرع ا جزا د د ددري فد د ددي املد د ددادة ‪ 55‬م د ددن‬

‫قد د ددانون ادجد د دراءات املدنيد د ددة وادداريد د ددة عا د د د قيد د دداه ادرتبد د ددا فد د ددي حالد د ددة وجد د ددود علقد د ددة بد د ددين قئد د ددايا‬
‫مرفوع د ددة أم د دداه شر د ددكيلت مختلف د ددة ل د ددنفج ا ج د ددة القئ د ددا ية أو ج د ددات قئ د ددا ية مختلف د ددة وال د د دت‬

‫‪ 1‬نييل اسماعيل عمر‪ ،‬املرجع السابق‪.360 ،‬‬
‫‪ 2‬عز الدين الدناصور وحامد عكا‪ ،.‬املرجع السابق‪،‬‬

‫‪Page 49‬‬

‫‪.641‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬

‫شس د د ددتلزه س د د ددن س د د ددير العدال د د ددة أن ينظ د د ددر ف ه د د ددا و يف د د ددل ف هد د د ددا معد د د ددا‪ ،‬و إذا قلن د د ددا أن ادرتبد د د ددا‬
‫يتحق د ددق بوج د ددود علق د ددة فد د دإن ه د ددذ العلق د ددة يفت د د در أن تك د ددون ف د ددي مول د ددوع الطلد د د القئ د ددا ي أو‬
‫بسيبه‪.1‬‬
‫ثا يا‪:‬القواعد القا و ية لدف اإل الة ل رتباط‬
‫إذا قامد د د د ص د د ددلة ادرتب د د ددا ب د د ددين دع د د ددويين تول د د ددد ل خ د د ددومة حق د د ددا ف د د ددي ال د د دددفع بإحال د د ددة ال د د دددعويين‬
‫املد ددرتبطتين مد ددن محكمد ددة إل د د أخ د ددر ‪ ،‬و ح د دت يد ددتم التمسد ددل هد ددذا الد دددفع يج د د تحقد ددق ادرتب د ددا ‪ ،‬و‬
‫ا كمد د ددة املعد د ددرو‬

‫أمام د ددا إحد د ددد الد د دددعاو املرتبطد د ددة و التد د د ي د دددفع أمام د د ددا بادحال د ددة د د ددي التد د د‬

‫تقدر ما إذا ضان هنال إرتباطا بين الدعويين أه ال‪.‬‬
‫و يرد د ددعر فئ د د ددل عد د ددن ت د د ددوافر ادرتب د د ددا ‪ ،‬أن تك د د ددون ا كم د د ددة املطل د د ددوب ادحالد د ددة إل ه د د ددا مخت د د ددة‬
‫بالد د د دددعو القا مد د د ددة أمام د د د ددا‪ ،‬و أن تكد د د ددون تلد د د ددل ا كمد د د ددة مخت د د د ددة كد د د ددذلل بالد د د دددعو املطلد د د ددوب‬
‫إحالته د ددا إل ه د ددا و إذا ضاند د د إخت اصد د د ا مح د ددل ند د دزاع ب د ددين ا خ د ددوه وجد د د عاد د د ا كم د ددة املطل د ددوب‬

‫‪ 1‬سابق العيد‪ ،‬املرجع السابق‪.66 ،‬‬

‫‪Page 50‬‬

‫املركزالديمقراطي العربي‬



Sur le même sujet..

---