EUSKAL ADITZA TAULAK .pdf

---

À propos / Télécharger Aperçu

---

Ce document au format PDF 1.4 a été généré par Calc / OpenOffice 4.1.13, et a été envoyé sur fichier-pdf.fr le 10/12/2022 à 09:02, depuis l'adresse IP 78.224.x.x. La présente page de téléchargement du fichier a été vue 13 fois.
Taille du document: 421 Ko (26 pages).
Confidentialité: fichier public
Document publié par un compte certifié d'intérêt général. Ce document a été actualisé le 08/02/2023, son contenu peut ainsi différer des résultats présentés par les moteurs de recherche.

Aperçu du document

---

benat.sarasola@ni.eus

EUSKAL ADITZA
Aditza balinbada mintzairaren "bizkar ezurra", ohartzen gira "euskalki" deitzen ditugun guzietan
egitura berdina dela, ahoskera berezi zenbait gorabehera. Horrek erakusten luke, "euskalkiak"
"ENBOR" beraren "ADARRAK" direla. Ohargarri da, Mendebaldeko eta Ekialdeko adarrak,
oinarrizko "Enbor"etik hurbilago egon direla, Erdialdekoa baino, nahiz mintzazaile eta idazle
gehienak Erdialdekoak izan. Ikerlari berezituek diote, “mintzaira bat erabiliago eta aldaketa
gehiago, berdin ere oker gehiago”, sor daikela. Beraz hau da “ADAR” zenbaiten bidea zein izan
den ulertzeko azterlan soil bat, “ENBOR” etik abiaturik.
Gainditu beharreko lehen oztopo bat badugu : “Euskal Aditza“ren taulak agertu dira “latin”
egituraren moldean (indik., baldin., subj.,...). Egia da ikerlariak, gehienak edo denak, latinista
zorrotzak ditugula. [ “Piarres Lafitte abadearen gramatika hartzen badugu, adibidez, berehala ohartuko
gara hark latinaren kategoria gramatikalak euskarari egokitzen lan egin zuela. Oraingo egunean hizkuntza
modu horretara erakustea izorramendia lizateke.” ] (J.P. Bronckart, ARGIA agerkaria, 2019/12/01)

Gainditu beharreko bigarren oztopoa dugu : idazkera, askotan, herrialde bakoitzeko ahoskeran
finkatu dela, eta ez aditzaren oinean. Azken honek dularik erakusten euskalki guzien
hurbiltasuna edo ere berdintasuna, batuaren bidean. [ Adibidez : “ditaike” edo “ditake” → “daiteke”n
ordez, “nakion” → “naikeon”en ordez, etab... ]

Euskal Aditzaren hiru giltzak
1° :

NOR

2° :

ZINEZ

3° :

NOR 1°2°

↔
↔
↔

NORK
USTEZ
NOR / ZER 3°

NOR / ZER

NORK / ZERK

ZINEZ

USTEZ

ZINEZ

USTEZ

nor 1°2°

(a)

(n)

(a)

(n)

nor/zer 3°

(d / -)

(l / z / b)

(d ± tz)

(± tz)

aurkibide

aurkibide
sar hitza
personak

elaide taula

ke

trinkoak

iron

teke

lau lagun

ezaugarriak

zki

oinarriz

nola nor

anitza

erdialde

nola nork

bikoizte

ekialde

ohar zenbait

e ee

mendebalde

ahoskerak

egitura hutsa

nor nori nork 3°

egiturak

persona ezaugarriak : oinari (...) loturik
NOR

NORK

NORI

( nor/zer : eragile )

( nor/zer : jasaile )

zinez (nor 1°2°3°)
zinez

+

ustez
ustez

1°
2°

3°

ustez

(nor/zer 3°)

(nor 1° 2°)

n...

...t/da

n...

...t/da...

h...

...k/a-n

h...

...k/a-n...

g...

...gu

gu...

...gu...

z...

...zu

zu...

...zu...

z...e

...zue

zu...e

...zue...
...o...
...e...

d/-...

l/z/b...

...-

l/z/b...

d/-...(± tz)

l/z/b...(± tz)

...e

l/z/b...e

NOR : URDIN

NORK : GORRI

NORI : ORLEGI
aurkibide

LAU ADITZ LAGUNTZAILEEN ERABILERA

NOR
aditz jokatu laguntzaile

I mintzatu da / liz / zen
Z
mintzatzen da / liz / zen
A
N mintzatuko da / liz / zen

E
I
N

NORK

a
izate
atzo Maulen zen
orai umor on da / liz
bihar eder date

aditzoin soil laguntzaile
nahi du mintza naiken/naiten (nain/nadin)
nahi luke / zun mintza neinken/neinten (nendin)

aditz jokatu laguntzaile
erosi du / lu / zun

E
U erosten du / lu / zun
N
erosiko du / lu / zun

jabetza
atzo etxe bat zun
orai umore ona du / lu
bihar osagarri ona duke

E aditzoin soil laguntzaile
Z
nahi du biak eros detzadan
A
N
nahi luke / zun biak eros netzan
aurkibide

Trinko zenbait
NOR

NORK

a

nor / zer : eragile

zinez
n
h
g
z
z
d
d

a go
a go

n
h
g
z
z
d
d

a tor
a tor

n
h
g
z
z
d
d

a bil
a bil

n
h
g
z
z
d
d

oa

ustez

a go z
a go z
a go z
a go

ba/ai

te

a go z

a tor z
a tor z
a tor z
a tor

ba/ai

te

a tor z

a bil za
a bil za
a bil za
a bil

ba/ai

te

a bil za

oa
oa z
oa z
oa z
oa
oa z

nor / zer : jasaile

ba/ai

te

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

i

aditza
n

e

n go
n go

n

h

e

n go z

en

g

e

n go z

en

z

e

n go z
go

n

z

n
en

e
e

te

go tz

egon

n

zinez

ustez

nor / zer 1°2°3°

nor / zer 3°

t
k-n
gu
zu
zue
te

a rabil
a rabil
a rabil
a rabil
tz a

d

a rabil
a rabil

d

a rabil

tz a

n

t
k-n
gu
zu
zue
te

en

e

n tor
n tor

en

h

a rama
a rama

e

n tor z

en

g

a rama

e

n tor z

en

z

e

z

a rama
a rama

e

n tor z
tor

n
en

d

a rama

e

tor z

en

d

a rama

n

au
au

ka

au
au

ka

te

etor

en

e

n bil
n bil

en

h

e

n bil z

en

g

e

n bil z

en

z

e

n bil za
bil

n

z

en
en

e
e

te

bil z

ebil

tz a
tz a

ka
ka
z

d

au
au

ka

d

au

z

ka

ka

n

joan

d

a

z

ki

i

nd oa
nd oa

n

(ioan)

d

a

z

ki

i

nd oa z

en

d

a

z

ki

i

nd oa z

en

d

a

z

ki

i

n

d

a

z

ki

i

nd oa z
oa

n

d

a

z

ki

i

oa z

en

d

a

z

ki

te

t
k-n
gu
zu
zue
te
t
k-n
gu
zu
zue
te

ba/ai

ba/ai

ba/ai

ba/ai

n
h
ge
ze
ze
l/z
l/z
n
h
ge
ze
ze
l/z
l/z

aditza

e rabil
e rabil

tz

a

n

tz

a

n

e rabil
e rabil

tz

a

n

tz

a

n

e rabil
e rabil

tza

e rabil

tza

e rama
e rama

tz

a

n

tz

a

n

n

e rama

tz

a

n

n

e rama
e rama

tz

a

n

e rama

tz

e rama

tza

n
n
n

n

te

tz

n
a

te

te

tza

n

n

eraman

n
a

te

erabil

n

n

n
h
ge n
ze n
ze n
l/z/b
l/z/b

eu
eu

z

ka

n

z

ka

n

euki

eu
eu

z

ka

n

z

ka

n

(eduki)
ukan

eu
eu

z

n

z

ka te
ka

eu

z

ka te

n

n
h
ge n
ze n
ze n
l/z/b
l/z/b

e

z

ki

en

jakin

e

z

ki

en

(iakin)

e

z

ki

en

e

z

ki

en

e

z

ki

e

z

ki

e

z

ki

te

n

n
en

te

(eu)

n

aurkibide

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK : OINARRIZ
NOR

e
i
n

ba

ke

ke

"

(ira)

ke

ke

"

(ira)

ke

ke

"

(ira)

ke

e/tz ke
ke
ke
ke

"

ke

"

(ira)

"

iza

ke

e

"

iza

ke

zu

"

iza

ke

gu

"

iza

ke zue

iza
iza
iza

z ke
ke
ke
tz
t

k-n
o
t

"
"
"
"

n
h
g
z
z
d
d

a i

ke

ke

n "

a i

ke

ke

n "

a i

ke

ke

n "

a i

ke

ke

n "

a i
a i
a i

ke

z ke
ke
ke
ke tz ke

n "
n "
n "

n
h
g
z
z
d
d

a

i

ke zue n "

a

i

ke

zu

n "

a

i

ke

e

n "

a

i

ke k/a-na n "

a
a
a

i
i
i

t

z ke
ke
ke
tz
t

ta
gu
o

n "
n "
n "

n
h
g
z
z
l/z
l/z
n
h
g
z
z
l/z
l/z

inza

ke

ke

n

n

a

u

inza

ke

ke

n

h

a

u

ke

inza

(inra) ke

ke

n

g

a

e

u

ke

inza

(inra) ke

ke

n

z

a

e

u

inza
a iza
iza

(inra) ke

e/tz ke
ke
ke
ke

n
n
n

z

a

e

d

a

e

d

a

d

a

d

a

d

a

d

a

ke
(ira)

inza

ke

inza

ke k/a-na n

inza

ke

gu

n

inza

ke

o

n

inza
iza
iza

zu

n

nor 1° 2°

ke

e
u
n
nor / zer 3° + nori

n
h
g
z
z
-

ke

zinez
ke

z ke zue n
ta n
ke
ke
e n
tz
t

ke

u

ke

tz

u

(z)

ke

gu

e

tz

u

(z)

ke

e

e

tz

u

(z)

ke

o

e

tz

u

(z)

ke k/a-na

tz

d

u
u
u

(z)

a

e
e
e

ke
ta
ke zue
ke zu

tz
tz

(z)
(z)

e e ni
e e ni

ke

ke

n

n

a

e

za

ke

ke

ke

n

h

a

e

za

ke

e e ni
e e ni

ke

ke

n

g

a

e

za

ke

ke

ke

n

z

a

e

za

ke

e e ni
e ei
e ei

ke

z ke
ke
ke
ke tz ke

n
n
n

z

a

e

za e/tz ke

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e e ni
e e ni

ke

gu

n

ke

o

n

e e ni
e e ni

ke k/a-na n

e e ni
e ei
e ei

t

ke

ta

n

z ke zue n
ke zu n
ke
e n
tz
t

e
z
a
n

NORK

e/tz

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

nor 1° 2°

i
z
a
n

n iza
h iza
g iza
z iza
z iza
d a d iza

a

ustez

nor / zer 3°

zinez

d

e

(tz)

za

(z)

d

e

(tz)

za

(z)

d

e

(tz)

za

(z)

d

e

(tz)

za

(z)

d

e
e
e

(tz)

za
za
za

(z)

d
d

(tz)
(tz)

(z)
(z)

t
k-n
gu
zu
zue
e

ba

n

"

h

"

g

"
"

t
k-n
gu
zu
zue
e

"
"
"
"
"
"
"

u

ke

u

ke

z

en
en

z

en

e
n
e
h
gu n e
zu n e
zu n e
e
l/z
e
l/z

u

(z)

ke zue

n

tz

u

(z)

ke

n

tz

u

(z)

ke k/a-na

tz

u
u
u

(z)

ke
ke
ke

tz
tz

(z)
(z)

ke

z

en

za e/tz ke

n "

n "
n "
n "

tz

za

ta
ke
ta
k/a-na
ke zu
gu
ke k/a-na
zu
ke
o
zue
ke gu
ke zue
e

n "

ke

z

n "
n
n

n "

(z)

ke

n "

e
n
e
h
gu n e
zu n e
zu n e
e
l/z/b
e
l/z/b

n

u

za

g

n

tz

en
en

n "

n

ke

ke

h

n

u

ke

n "

n "

ke

za

n

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

e/tz

za

n "

e

u

en
en

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

ke

ustez
u
ke

en
en

ta

n
n
n
n

e

n

e

o
zu
gu

e
ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

n
n
n
n
n
n
n
n
n
n

(tz)

za

(z)

ke k/a-na

n

(tz)

za

(z)

ke

o

n

(tz)

za

(z)

ke

zu

n

(tz)

za

(z)

ke zue

n

(tz)

za
za
za

(z)

ke
ke
ke

(tz)
(tz)

(z)
(z)

gu
e
ta

aurkibide

e
e

n
n
n

"
"
"
"
"
"

n
h
g
z
z
l/z
l/z

inza
inza
in a
in a
in a
a/e iza
ira
r

r

r

ke
te
ke
te
ke
te
ke
te e/z ke
te
ke
te
ke
te

n
n
n
n
n
n
n

i
z
a
n

e
i
n

i

n
h
g
z
z
d
d

a

n
h
g
z
z
d
d

a

za
za
a iza
a iza
a iza
za
za

a
a
a
a
a
a

a
a
a
a
a
a

i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i

i
i
i
i
i
i
i

ke
e
ke zu
ke gu
ke zue
ke k-n
tz
ke
o
ke
t
tz

te

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

te
te
te
te
te
te

"
"
"
"
"
"
"

n
h
g
z
z
l/z
l/z

inza
inza
inza
inza
inza
iza
iza

i
i
i
i
i
i
i

ke zu n
ke k/a-na n
ke gu n
ke
o n
ke zue n
tz
ta n
ke
ke
e n
tz

te

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

(e)

"

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

(e)

in
in
in
in
in
i
i

ke zue n "
ke zu n "
ke
e n "
ke k/a-na n "
ta n "
ke
tz
ke gu n "
ke
o n "
tz

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e
e
e
e
e
e
e

in
in
in
in
in
i
i

n
n
n
n
n
n
n

"
"
"
"
"
"

(e)
(e)
(e)
(e)
(e)

te
te
te
te
te
te

n
n
n
n
n
n
n

ke gu n
ke
o n
ke k/a-na n
ta n
ke
ke zue n
tz
ke zu n
ke
e n
tz

t

d a i

t

d a i

t

d a i

t

d a i

t

d a i

t

d a i

t

g a i
z a i

d a
nor / zer 3° + nori

i

a

d a
d a
d a
d a
d a
d a

h a

e
z
a
n

g a i
z a i
z a i

d
d
d
d
d
d
d

e
e
e
e
e
e
e

zinez
ke
ke
ke
ke
e/z ke

u
u
u
u
u
u
u

(z)

u
u
u
u
u
u
u

z

(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)

z
z
z
z
z
z

za
za
t za
t za
t za e/z

n a

nor 1° 2°

a

d a i

h a

e
u
n
n
h
g
z
z
-

z a i

u
u
t u
t u
t u

n a

nor 1° 2°

ba

nor / zer 3°

ke
te
ke
te
ke
te
ke
te e/z ke
te
ke
te
ke
te

a

ustez

nor / zer 3° ± nori

NOR

zinez

n a iza
h a iza
g a ira
z a ira
z a ira
d a d ira

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK : ERDIALDE

i
i
i
i
i
i
i

(t)
(t)
(t)
(t)
(t)
(t)
(t)

za
za
za
za
za
za
za

(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)

NORK

t
k-n
gu
zu
zue
te

ba

n

"

h

"

g

"

z

"

z

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

t
k-n
gu
zu
zue
te

"

ke gu
ke
e
ta
ke
ke k/a-na
ke
o
ke zue
ke zu

t
k-n
gu
zu
zue
te

"

ke
ke
ke
ke
ke

ta
k/a-na
gu
zu
zue
te

"
"
"
"
"
"

"
"
"
"
"
"

n
n
n
n
n
n
n

n
n
n
n
n

i
n
i
h
gi n i
zi n i
zi n i
i
l/z
i
l/z

ustez
u
d u
t u
t u
t u
e/z
d

t
t
t
t
t
t
t

e
n
e
h
n
e
ge
ze n e
ze n e
e
l/z
e
l/z

"

n

"

h

"

g

"

z

"

z

ke
e
ta n "
ke
ta
k/a-na n "
ke zu
gu n "
ke k/a-na
zu n "
ke
o
zue n "
ke gu
n "
ke zue
n "
te

i
i
i
i
i

e
e
e
e
e

n
n
n
n
n

e i
n
e i
h
ge n e i
ze n e i
ze n e i
l/z/b e i
l/z/b e i

u
u
u
u
u
u
u

(z)

u
u
u
u
u
u
u

z

(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)

z
z
z
z
z
z

za
za
t za
t za
t za e/z

(t)
(t)
(t)
(t)
(t)
(t)
(t)

za
za
za
za
za
za
za

(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)
(z)

ke
ke
ke
ke
ke

ta
k/a-na
gu
zu
zue
te

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

te
te

ta
ke
ke zue
ke
e
ke k/a-na
ke
o
ke zu
ke gu
ke
ke
ke
ke
ke

n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n

te

n
n
n
n
n
n
n

ta
k/a-na
gu
zu
zue
te

n
n
n
n
n
n
n

te

ke k/a-na
ke
o
ke zu
ke zue
ke gu
ke
e
ta
ke

aurkibide

te
te

n
n
n
n
n
n
n

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK : EKIALDE
te
te
te
te
te
te
te

zinez
ke
ke
ke
ke
ke e
ke
ke

ba
"
"
"
"
"
"

n
h
g
z
z
l/z
l/z

inza
inza
in a
in a
in a
a/e iza
ira

te
te

r

te

r

te

r

te
te
te

ke
ke
ke
ke
ke e
ke
ke

n
n
n
n
n
n
n

e
u
n

g
z
z

d
d
d
d
d
d

n
h
g
z
z
d
d

a
a
a
a
a
a
a

i
i
i
i
i
i
i

e
zu
gu
zue
k-n
o
t

(ke)
(te)
(ke)
te
ke
te
ke
te tz ke
(te)
(ke)
te tz ke
(te)

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

zue
zu
e
k/a-na
ta
gu
o

"
"
"
"
"
"
"

n
n
n
n
n
n
n

"

n
n
n
n
n
n
n

"

"
"
"
"
"
"

"
"
"
"
"
"

n
h
g
z
z
l/z
l/z

inza
inza
inza
inza
inza
iza
iza

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e n di
e n di
(e) in
(e) in
(e) in
e di
(e) i

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e
e
e
e
e
e
e

in
in
in
in
in
i
i

i
i
i
i
i
i
i

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

zu
k/a-na
gu
o
zue
ta
e

(ke)
(te)
(ke)
te
ke
te
ke
te tz ke
(te)
(ke)
te tz ke

n
n
n
n
n
n
n

(te)

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

n
n
n
n
n
n
n

gu
o
k/a-na
ta
zue
zu
e

n
n
n
n
n
n
n

d
nor / zer 3° + nori

ke
ke
ke
ke
ke
tz
ke
ke
tz

d
d
d
d
d
d
n
h

nor 1° 2°

n a di
h a di
i
g
i
z
i
z
d a di
i
d

i
i
i
i
i
i
i

e
z
a
n

g
z
z

d
nor / zer 3° + nori

e
i
n

iza
iza
iza
iza
iza
za
za

u
u
u
u
u
u
u

t
t
t
t
t
t
t

h a

nor / zer 3°

i
z
a
n

u
u
u

u
u
t u
t u
t u

n a

d

n
h
g
z
z
-

NORK

a

ustez

nor 1° 2°

n iza
h iza
g ira
z ira
z ira
d a d ira

NOR

d
d
d
d
d
d

e
e
e
e
e
e
e

e
e
e
e
e
e
e

u
u
u
u
u
u
u
i
i
i
i
i
i
i

e
e
e
e
e

i
i
i
i
i
i
i

zinez
ke
ke
ke
ke
ke e

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
z
z
z
z
z
z
z

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

za
za
t za
t za
t za

ke
ke
ke
ke
ke e

t
t
t
t
t
t
t

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

za
za
za
za
za
za
za

gu
o
zue
k/a-na
ta
e
zu

t
k-n
gu
zu
zue
e

ba

n

"

h

"

g

"

z

"

z

t
k-n
gu
zu
zue
e

"

t
k-n
gu
zu
zue
e

"

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

"
"
"
"
"
"

"
"
"
"
"
"

n
n
n
n
n
n
n

u
n
u
h
gu n u
zu n u
zu n u
u
l/z
u
l/z
e
n
e
h
ge n e
ze n e
ze n e
e
l/z
e
l/z

"

n

"

h

"

g

"

z

"

z

e
n "
ta
o
k/a-na n "
ta
gu n "
k/a-na
zu n "
zu
zue n "
gu
n "
zue
n "
e

un
un
un
un
un

en
en
en
en
en

ustez
u
ke
d
ke
d u
t u
ke
t u
ke
t u
ke e

t
t
t
t
t
t
t

u
u
u
u
u
u
u
i
i
i
i
i
i
i

za
za
t za
t za
t za

e i t za
n
e i t za
h
ge n e i t za
ze n e i t za
ze n e i t za
e i t za
l/z/b
e i t za
l/z/b

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
z
z
z
z
z
z
z

e
e
ta
zue
e
k/a-na
o
zu
gu

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke e

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n

e

n
n
n
n
n
n
n

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

n
n
n
n
n
n
n

e

k/a-na
o
zu
zue
gu
e
ta

aurkibide

e
e

n
n
n
n
n
n
n

e
i
n

n
h
g
z
z
d
d

a

n
h
g
z
z
d
d

a

a
a
a

a
a
a
a

a
a
a
a
a
a

a
a
a
a
a
a

xa
xa
xa
xa
xa
ja
ja
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i

i
i
i
i
i
i
i
te
te
te
te
te
te
te

n
h
g
z
z
l/j
l/j

inxa
inxa
inxa
inxa
inxa
ixa/a
ixa/a

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

ein
ein
ein
ein
ein
ei
ei

ke gu
n ba
n
ke
o
n "
h
ke k/a-na z a n "
g
ta z a n "
ke
z
ke zue z e n "
z
ke zu
n " l/z/b
a
ke
e z
n " l/z/b

ein
ein
ein
ein
ein
ei
ei

"
"
"

e

"
"
"

ke gu
ke
o
ke k/a-na z
ta z
ke
ke zue z e
ke zu
ke
e z

ba

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

ba

n
n
a
z
n
z a n
z e n
n
z a n

"
"
"
"
"
"

"
"
"
"
"
"

n
n
n
n
e n
n
n

ke gu
n
ke
o
n
ke k/a-na z a n
ke ta z a n
ke zue z e n
ke zu
n
a
ke
e z
n
te
te
te
te
te
te
te

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

n
n
a
z
n
z a n
z e n
n
z a n

ke gu
n
ke
o
n
ke k/a-na z a n
ke ta z a n
ke zue z e n
ke zu
n
a
ke
e z
n

NORK

zinez
n a
h a
nor 1° 2°

a

a

n
h
g
z
z
l/z
l/z

ba

a

e
u
n

e
g
i
n

g a
z a
z a

u
u
u
u
u

d a

u
u
u
u
u
u
u

n a

gi

h a

gi

g a

gi

z a

gi

z a

gi

d a

gi

d a

gi

d a

gi

d a

gi

d a

gi

d a

gi

d a

gi

d a
nor / zer 3° ± nori

n
h
g
z
z
-

a

za
za
ra
ra
ra
ira

ustez
inxa te ke
inxa te ke
inxa te ke
inxa te ke
inxa te ke
iza/a te ke
ira te ke

nor 1° 2°

a

NOR

nor / zer 3° ± nori

i
z
a
n

n
h
g
z
z
d
d

zinez
te ke
te ke
te ke
te ke
te ke
te ke
te ke

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK : MENDEBALDE

d a
d a
d a
d a
d a

ke
ke
ke
ke
ke e

(ts)

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

tz

ke
ke
ke
ke
ke

tz

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

(ts)
(ts)
(ts)
(ts)
(ts)
(ts)

t
k-n
gu
zu
zue
e

"

h

z

"

g

z

"

z

z

"

z

en
en
en
en
en

ba

"

n
h
g
z
z
l
l

e
e
en
en
en
e
e

u
u
u
u
u
u
u

n
n
n
n
n
n
n

ba

n
h

"

g

"

z

"

z

en
en
en
en
en

gi

"

n
n
n
n
n
n
n

ba

n
h
g
z
z
l/z/b
l/z/b

e
e
en
en
en
e
e

gi

zue
ta z
o
k-n z
e
gu z
k/a-na zu z
gu zue z
ta
- z
zu
e z

ta
k-n
gu
zu
zue
e

ba

n

"
"
"
"
"

z

a

z

a

z

a

zue
ta z
o
k-n z
e
gu z
k/a-na zu z
gu zue z
ta
- z
zu
e z

a
a
a
a
a
a
a

"
"
"
"
"
"

d

d

d

d

d

ustez
ke
ke
ke
ke
ke e

u
u
u
u
u

(ts)

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

tz

ke
ke
ke
ke
ke

tz

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

(ts)
(ts)
(ts)
(ts)
(ts)
(ts)

gi
gi
gi
gi

gi
gi
gi
gi
gi
gi

ta
k/a-na
gu
zu
zue
e
ta
gu
e
k/a-na
o
zu
zue

e
e
ta
k/a-na
gu
zu
zue
e

k/a-na
o
zu
zue
gu
e
ta

aurkibide

e
e

z

a

z

a

z

a

z
z
z
z
z
z
z

a
a
a
a
a
a
a

z

a

z

a

z

a

z
z
z
z
z
z
z

a
a
a
a
a
a
a

n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK : EGITURA HUTSA
zinez

NOR

a

ustez

NORK

zinez

ustez

i
z
a
n

n
h
g
z
z

nor/zer 3°

a

nor 1°2°

n
h
g
z
z

inz
e
u
n

iz

d/-

i z

l/z/b

n
h
g
z
z

a

nor/zer 3°

nor 1°2°

t

u

d

t

k-n
gu
zu
zue
e

n
h
g
z
z

t
k-n
gu
zu
zue
e

n
h
gu
zu
zu
l/z/b
l/z/b

en

n

e

u

u

nor/zer 3°

a

d

ni

(

e in )

e
z
a
n

i
l/z/b

nor 1°2°

e

e

i

n
h
g
z
z

a
nor/zer 3°

nor 1°2°

e
i
n

n
h
g
z
z

d

za

e
e

t
n
h
g
z
z

k/a-n
gu
zu
zue
e

t

k/a-n
gu
zu
zue
e

n
h
g
z
z

t
k/a-n
gu
zu
zue
-

n
h
gu
zu
zu
l/z/b

e

l/z/b

en

n

za

e za

k/a-n
gu
zu
zue
e

e
e

aurkibide

ELAIDE : taula

zi

ke

o/e

n

i

ke

ta

tz

(te)

g

i

(te)

d

i

(te)

ke

gu

ke

o/e

E

i
n

z

n

g

inzi

ke

o/e

l/z

izi

ke

gu

n

n

in

ke

ta

n

tz

(te)

n

g

in

(te)

n

l/z

i

(te)

z

ke

gu

ke

o/e

n

n
n

i

gu

E
Z
A
n

n i

za

g i t za

ke
ke

ke

gu
o/e

gu
-/e

-/e

n
n

gu n
-/e n

g

in t

i

ke

n

i t

i

ke

t

i

ke

i t

i

ke

n

i

tz ke

gi n

i

tz ke gu

l/z

i

tz ke o/e

k/a–na–zu

ke

gi n i
l/z

ba

t/da n

ta
d i t za

-/e

i

n

in

za

ke

g

in t za

ke

n

i t za

ke

ta

t za

ke

gu

i t za

ke

o/e

gi n i
l/z

n

n

-/e n
n

ta

ba

ba

-/e

n

n
k/a–na–zu

nor 1°

k/a–na–zu

tz ke ta

ba

t

o/e
d

gu

d

k/a–na–zu

-

ba

n

ke

in

k/a–na–zu

gu

ta

i

nor / zer 3° ± nori

ke

ke

d i t

nor 1°

iz i

inzi

k/a–na–zu

g

n

k/a–na–zu

ta

k/a–na–zu

ke

k-n-zu

z
a
n

-/e

n
ba

t

E
u
n
iz i

ke

n

ke

I

n

i

nor 1°

t u

g i t

nor / zer 3° ± nori

i/u

n

ke

k/a–na–zu

l/z

ke

i

k/a–na–zu

g in/un t u

n

k/a–na–zu

ke

n

ke

ustez

k/a–na–zu

d i/u t u

ba

u

nor 1°

ke

k-n-zu

g i/u t u

d

nor / zer 3° ± nori

n in/un

ke

zinez

nor / zer 3° ± nori

u

ustez
k/a–na–zu

zinez
n

NORK

a

n

-/e n

-/e

n
n
n

k/a–na–zu

NOR

aurkibide

n

-/e n

IROn
a

EGITURAZ : EU-en berdina (ustezko oraia)

n
h
gi n
zi n
zi n
l
l

ind
u
ind
u
in t u
in t u
in t u

i
i
i
i
i
i
i

t
t
t
t
t
t
t

u
u
u
u
u
u
u

t
k/n
gu
zu
zue
e
te

t

e

t

e

iro
n
h
g
z
z

n
h
gi n
zi n
zi n
l
l

ind
iro
ind
iro
in t iro
in t iro
in t iro

i
i
i
i
i
i
i

t
t
t
t
t
t
t

eza / egi

e

iro
iro
iro
iro
iro
iro
iro

nahi balu harek ni deit nenzake / nindiro
nahi banu nik hi deit henzaket / hindirot
nahi balu harek gu deit gentzake / gintiro
nahi banu nik zu deit zentzaket / zintirot
nahi baginu guk zuek deit zentzakeegu / zintiroegu
nahi balu harek zu deit zentzake / zintiro
nahi balute haiek zu deit zentzakete / zintiroe

t
k/n
gu
zu
zue
e

e
e

nor 1°2°

n
h
g
z
z

a

nor/zer 3°

nor/zer 3°

nor 1°2°

eu

ERRAN-NAHIAZ : “ EZAke / EGIke ” (ustezko oraia)

n
h
g
z
z

n
h
ge n
ze n
ze n
l
l

en
en
en tz
en tz
en tz

za
za
za
za
za

ke
ke
ke
ke
ke e

e
e
e
e
e
e
e

za
za
za
za
za
za
za

ke
ke
ke
ke
ke
ke
ke

t
t
t
t
t
t
t

iro

a

t
k/n
gu
zu
zue
te

t

e

t

e

n
h
g
z
z

n
h
gi
zi
zi
l
l

ind
iro
ind
iro
in t iro
in t iro
in t iro e

n
n
n

i
i
i
i
i
i
i

t
t
t
t
t
t
t

iro
iro
iro
iro
iro
iro
iro

t
k/n
gu
zu
zue
e

e
e

nahi banu ogia nik ekar nezake / niro (ogiak : netzake / nitiro)
nahi bahu ogia hik ekar hezake / hiro (ogiak : hetzake / hitiro)
nahi baginu ogia guk ekar genezake / giniro (ogiak : genetzake / ginitiro)
nahi bazinu ogia zuk ekar zenezake / ziniro (ogiak : zenetzake / zinitiro)
nahi bazinute ogia zuek ekar zenezake te / ziniroe (ogiak : zenetzake te / zinitiroe)
nahi balu ogia harek ekar lezake / liro (ogiak : letzake / litiro)
nahi balute ogia haiek ekar lezakete / liroe (ogiak : letzake te / litiroe)
aurkibide

Zinez eta Ustez :

ezaugarriak

Zinez

Ustez

NOR 1°2° :
oinean

( ni, hi, gu, zu, zue )

"a" sartu da

: OIN

oinean

(euskalki gehienetan)

ezaugarriak

"n" sartu da

(euskalki guzietan)

[ iragana, ustezkoan sartzen da (omen !) : baninz <=> ninzan ]
naiz; naiteke; zaitezen...(Nor)
nauzu; zaitut; nazak...(Nork)

NOR / ZER 3° :
("a" ez beharrezko)

d / - (± tz)
daitezke = ditezke ; daugu (dogu)

= dugu;

zaio, - zaitzo...(Nor)

dautzut = deitzut...(Nork)

baninz; hinteke; zinzaion...(Nor)
bagentuk; henzakegu; nenzakezu...(Nork)
( hura, hurak )

: PERSONA

ezaugarriak

("n" beharrik ez)

l/z/b (nor)

// ± tz (nork)

baliz ; ziten ; bedi....(Nor)
bal-u ; baleitzo ; genu-ke ; neitzon ; be-za....(Nork)
aurkibide

N O R : mendeetan gaindi
n iz →

naiz, gara, nazaizu... : "a" oinean sarturik euskalki gehienetan, zineza baieztatzeko bezala

da/date/dateke →

nor 3°ean (bakun), aditz oina “iz” desagerturik : “a” zinezaren ezaugarria soilik
gira, zira-e, dira...: iran / iraun aditzatik, noiztik eta zer gatik : ???

I
z
a
n

“g iza” →

ustez →

baginra, bazinra → ba ginra, bazinra → bagina, bazina (“ r ” janik : “n” eta “a” -en artean)
└> (Mend. eta nori-ekin, izan : baginza, zinzaion...)
ninz [ nintz : “t” hori “n” eta “z” arteko ahoskera gogordura, idatzi behar gabea ] (B. Etxepare)
└> "n" oinean sarturik euskalki guzietan (nor 1°2°), zalantza-ustezkoa adierazteko (nnn...)
nizaio : "i" hori eun-en “u”-tik letorke (zaut, zaugu, dauzu, nizauzu → zait, zaigu, deizu, nizaizu) (“i” datibo derizaio)

nori-ekin →

nor 3°ean : persona ezaugarria “d” desagerturik : (d)iza i → - iza i → - za i t/gu/zu/zue/o/e
anitza : zait → zaitzt →zaizt (“tz” → “z” : konsonante aitzinean) edo zaitzat (“a” lotura : konsonante artean)

E
i
n

elaide/alokutibo →

"eu" erabiltzen da : jin da → jin du-k/n/zu (nori-ekin, izan : nizaio → nizio-k/n/zu...)

gin→

g i te n → “te” (“ke”-en ordaina) => gaitasuna adierazle (Adb. : “euskaraz mintza giten”)

g i te n →

g a i te n : "a" oinean sarturik euskalki gehienetan, zineza azkarki baieztatzeko bezala

n en i n →

nendin : "d" sarturik, "n"-aren azkartzaile, luzatzaile bezala (palatalizazio azkardura)
└> (berdin : ganik→gandik ; orainik→oraindik ; bazine→bazinde ; inoan→indoan ; enu→endu…)
[ nindoan : aditza “ioan” (ez : idoan) - nendin : aditza “ein” (ez : edin) – inderrai : aditza “iarrai” (ez idarrai)... ]

nin→

nain → nadin : "d" sarturik, "nendin" en kutsaduraz, edo : “a” eta "i" -en arteko azkardura ("nain", “hain”, "dain" ere usu erabilik dira)

nion→

naion → naikeon ( Erdial.: “nakion” ) : “ke” => beti “ke” soilik ”nori”-ekin

g en i ten →

g ein te n → g in te n : eni → ein : "n" lekuz aldaturik, "i"-en ondotik ( ahoskera aisatzeko ? )

aurkibide

N O R K : mendeetan gaindi
d eu tz gu → d e tz u gu → d e t u gu / d i t u gu / d u t u gu
anitza (nor/zer 3°) →

ba n eu → ba n e tz u → ba n e t u / ba n i t u / ba n u t u
└> " tz " oin barnean (e tz u → e tz u → e t u / i t u / u t u) edo oin ondotik (neutzun / heuzke...)
( Mend. hitz bukaeran : d au gu → d o gu → d o gu tz → d o gu z )
ba n enu zu → ba n endu zu → banenduzu / baninduzu / banunduzu...
└> "d" gehiturik, "n"-aren azkartzaile bezala (nor 1°2°)

E
u
n

ustez →

( berdin : inoan→indoan ; iniro→indiro ; eni→endi ;...)
[ indoan : aditza “ioan” (ez : idoan) - endun : aditza “ eun” (ez : edun) – indezagu : aditza “ezagu”... ]
ba gu en tz u → ba gu n e tz u → ba ge n e t u / ba gi n i t u / ba gu n u t u ( e → i → u )
└> (gu → ge/gi : "u" aldatzen, ez desagertzen)
d au t → d ai t → dei t ("u" → "i" : datibo derizaio)

nori-ekin →

gu neu on → gu nei on → ge nei on (elaidean : gi ni o-a/na/zu-n) (“n” ustezkoa ala lotura bigungarri ?)
└> (gu → ge/gi : "u" aldatzen, ez desagertzen) ( Mend. : "u" desagertzen )
anitza oinaren ondotik : d eu tz o gu → d ei tz o gu (Mend. : d eu ts o gu z : anitza bikoizturik ! )

elaide/alokutibo →

aditzoineko "e / u" guziak → " i " : banendu / banindu / banundu → banindi k/n/zu
d e tz zake → d e t zake (" z " ez da bikoizten)

anitza (nor/zer 3°) →

E
Z
A
n

└> " tz " oin barnean (letzake, geneitzazun...) edo oin ondotik (lezazke, geneizatzun...)
(zenbait aldi bikoizturik : detzazke, dituzte bezala)

ustez →
nori-ekin →
elaide/alokutibo →

ba gu n eza → ba ge n eza → ba gi n eza (“n” ustezkoa ala lotura bigungarri ? edo biak ?)
└> (gu → ge/gi : "u" aldatzen, ez desagertzen) ( Mend. : "u" desagertzen )
ba n e i tz za zu → ba n e i t zazu (botzik zinate, ogia ekar baneizazu – ogiak ekar baneitzazu)
└> " i " (nori) eta " tz " (anitza) : oin (e...za) barnean sarturik

eza → iza : aitak gu telefonaz deit gitzakek / gitzaken / gitzakezu
aurkibide

OHAR ZENBAIT
sailkatze : euskal egitura : “NOR ↔ NORK” // “ZINEZ ↔ USTEZ”.
“d” : ustezeko “n” edo 2° bokalaren ahoskera azkartzaile

“d” : bigungarri “t” -en ordez (nork edo nori)

....n (soilik) : atzizki
....n.... (soilik) : oin barnean
(nor 1°2°)

....n....n
atzizki + oin barnean (nor 1°2°)

→ “zinez”ean (menpeko/subj.)
→ beti “ustez”aren ezaugarri (orai/gero)

→ “ustez”ean (orai/gero/lehen)

ennu → endu; innoan → indoan; enni → endi; zinnen → zinden...
dirae → dirade; nain → nadin ...
→ orai nik egin dezaket // nahi du nik egin dezakedan
→ orai harek eni ekar leizaket // atzo harek eni ekar zeizakedan
→ nahi du : ... mintza naikeon; ...mintza ziten; ...deit dezazun...
inz, endi, endu, enza, enbil, entor... (banenbil, aininz...)
“n” hori ez da iraganaldiaren ezaugarri, “ustez”arena baizik
→ nahi luke / zuen mintza neinkeon; nahi nuke / nuen deit nenzazun...
→ mintzatu ninzan; deitu hendudan; ikusi gentuzun...

iza → inza : baninz, ninzan, hinzake ... eza → enza : banenza, henzan, nenzake ... (gentzake : “t” anitzaren ezaugarri )

[ B. Etxepare, 1545 : Bearnora gabetarik egon ahal hinzaten... Jaun erregek mezu nenzan joan nengion bertarik... Balinetan joan ezpaninz,
ogenduru ninzaten... Justizian enzun baninz, sarri jalgi ninzaten... Lehenago hi baihinzan lengoajetan azkena... ]
euki, etorki, egoki, joanki, gaki, ibilki, eramaki, ekarki, jakinki ...

“-ki” aditz atzizki : iraunkortasun adierazle ( ...tzen ari )
(gerundio)

“ke” : “gaitasuna”, “ahalmena”

[ - erraitera natorkizu = zuri erraitera etorki (etortzen ari) nizaizu
- daramazkigu = harek guri hurak eramaki (eramaten ari) dauzgu ]
izan daike :

→ zinezkoa : nizake, dukegu...
→ ustezkoa : ninzake, genuke...
→ “ke”-tik lerratze : ekartzen daukeot → ekartzen daukot

“ko” : “o (nori

: 3°bakun) ” (erran dako, nakon...)

izan daike :

→ ahoskeratik lerratze : daugu → dauku → dauko
→ “ki” atzizkiaren “i” galtze : doakio → doako

aurkibide

Ahoskera aldaketak
herrialdeen arabera :

oina :

oina :

EUn

e → i → u
banendu

banindu

banu ndu

d etu

d itu

d utu

zaetu

zaitu

zu tu

g aetuzu

g aituzu

g utuzu

g aetzazu

g aitzazu

g itzazu

zaetzagun

zaitzagun

zitzagun

eu

eza

: Ahoskera urbilak OROKORean [ haiek = te : beti azkar, beti azken

HURA ( nor-zer : bakun )
idazk era

harek
haiek
harek
haiek
harek
haiek

ogia haieri
ekarri

ogia zuri
ekarri

ogia zueri
ekarri

HURAK ( nor-zer : anitz )

ahosk era

e

( déie)

harek

d ei

e te

( deie ié / deie té )

haiek

d ei

zu

( déizu )

harek

zu te

( deizi é / deizu té )

haiek

zue

( déizie / déizue)

harek

d ei

d ei
d ei
d ei

zue te ( deizie ié / deizue té )

]

haiek

ogiak haieri
ekarri

ogiak zuri
ekarri

ogiak zueri
ekarri

idazk era

ahosk era

tz e

( déitze )

tz e te

( deitze ié / deitze té )

t zu

( déitzu )

t zu te

( deitzi é / deitzu té )

t zue

( déitzie / déitzue)

d ei
d ei

d ei
d ei
d ei
d ei

t zue te ( deitzie ié / deitzue té )
aurkibide

EU : nork (3°) - nor/zer (3°) - nori (3°)

HURAK

HAIEK

HAREK

ELAIDE

a

(= au)
HAIEK

HAREK

d ei o
d ei o te
d ei e
d ei e te
ba l ei o ba l ei o te ba l ei e ba l ei e te
z ei o n
z ei o te n
z ei e n
z ei e te n
d ei tz o
d ei tz o te
d ei tz e
d ei tz e te
ba l ei tz o ba l ei tz o te ba l ei tz e ba l ei tz e te
z ei tz o n
z ei tz o te n
z ei tz e n
z ei tz e te n
HARI

HURA

HURA

HAREK

ei

HURAK

OROKOR =>

elaide
harek

ogia ekarri

i + k/a-n-zu

HAIEK

HAREK

HARI

orokor
zuk

HAIEK

d i o ...
d i o ... te
d i e ...
d i e ... te
ba l i o ... ba l i o ... te ba l i e ... ba l i e ... te
z i o ... n
z i o ... te n
z i e ... n
z i e ... te n
d i tz o ...
d i tz o ... te
d i tz e ...
d i tz e ... te
ba l i tz o ... ba l i tz o ... te ba l i tz e ... ba l i tz e ... te
z i tz o ... n
z i tz o ... te n
z i tz e ... n
z i tz e ... te n

HAIERI

orokor
hik

=>

elaide
harek

ogia ekarri

HAIERI

orokor
zuek

elaide
haiek

ogia ekarri

eni

deitak/n

ditak/n

deitazu

ditazu

deitazue

ditazue

guri

deiguk/n

diguk/n

deiguzu

diguzu

deiguzue

diguzue

hari

deiok/n

diok/n

deiozu

diozu

deiozue

diozue

haieri

deiek/n

diek/n

deiezu

diezu

deiezue

diezue
aurkibide

KE

:

GAITASUNA

[ “Ahalera” : ahal izatea edo ezina adierazteko darabilgu aditz era hau. Baina, egia esan, ahalmena, hau da norbaitek zerbait egiteko
daukan kapazidadea, edo ezina...
“Ahalmena”-ren ezaugarria, berez, -KE- da. Hala agertzen da literatura zaharrean.
Adibidez, Mogelengan: Neuskeo, Leuskeo, etab...
Baina, gaur -ki- bihurtu da : Neuskio, Leuskio, etab.” ] (J.M.Irazola)
“Gaitasuna”, “Ahalmena”, izan daike : zinezkoa edo ustezkoa, oraikoa (ke) edo gerokoa (teke)
Gaur, gaitasuna adierazteko, usu “ahal” hitza erabilik da :

NOR : “euskaraz mintzatzen ahal niz”→“euskaraz mintza naike”
NORK : “egiten ahal dut”→”egin dezaket” // “egiten ahal nuke”→“egin nezake / negike / niro ”
NOR

IZAn
Ein

NORK

zinez

ustez

zinez

ustez

bihar etxen nizake

ahala (euki) banu,
etxen ninzake (ninzaken)

bihar ogia erosteko
ahala duket (...eukiko dut)

ahala (euki) banu,
deitzen henduket

orai euskaraz mintza ikasi banu euskaraz
naike
mintza neinke

Eun
EZAn

(hendukedan)

orai dirua baidut, ogia dirua (euki) banu, ogia
eros nezake / niro
eros dezaket
(nezaken)
aurkibide

KE

KEKE

=>

TEKE

=>

→ “NOR-nori” eta “NORK” => beti “ke” soilik :
- bihar NI zuri mintzo nizaikezu, NIK ogia eros dezaket...

→ “NOR” soilarekin sartu da “te”, “ke” bikoitzaren ordez :
→ gaitasuna (ke) gero (ke) : “keke” => “teke”
N
O
R

→

izan
ein

- “bihar auto bat erosiko baidut, beharrez etzi Maulen nizateke” (zinez)
- “bihar auto bat erosten banu, beharrez etzi Maulen ninzateke” (ustez)
- "euskara ikasiko baidut, gero mintza naiteke" (zinez)
- "euskara ikasten banu, gero mintza neinteke" (ustez)

gaitasuna (ke) orai : “te”-k iraun du, soilik, “ke”-en ordez
- “auto bat baidut, arrastiri hontan Maulen nizake → nizate.” (zinez)
N izan - “auto bat banu, orai Maulen ninzake → ninzate” (ustez)
O
- "euskara ikasi baidut, orai mintza naike → naite" (zinez)
R
ein
- "euskara ikasi banu, orai mintza neinke → neinte" (ustez)

ke → keke → teke
NOR

izan
ein

zinez
gaitasuna
orai

ustez
gaitasuna
gero

nizake → nizakeke
nizate ← nizateke
naike → naikeke
naite ← naiteke

gaitasuna
orai

↓
↓

gaitasuna
gero

ninzake → ninzakeke
ninzate ← ninzateke
neinke → neinkeke
neinte ← neinteke

↓
↓

aurkibide

tz (anitza) + ke (gaitasuna) = “zke” → “zki” (ahoskera)
Oinarriz :

- orai hura hari mintzatzen zaio

→ - orai hurak hari mintzatzen zaitzo

- bihar hura hari mintzatzen zaikeo

→ - bihar hurak hari mintzatzen zaizkeo

(mintzatuko zaio)

Erdial. :

(mintzatuko zaitzo)

- orai hura hari mintzatzen zaio

→ - orai haiek (hurak) hari mintzatzen zaizkio

- bihar hura hari mintzatuko zaio

→ - bihar haiek (hurak) hari mintzatuko zaizkio

→ “ke”, oinarrizkoa, ahoskeratik idazkerara, “ki”ra, lerratu da : "zaizkeo"→"zaizkio" ; “leizkeo”→“lizkio” ... (J.M. Irazola)

→ “zki”, anitzaren ezaugarritzat harturik, gaitasuna adierazteko, "ke" gehitu da, : zaizkioke, lizkioke...
Ekial. eta Mend., “zki”, anitzan, ez da sartu : “amak aitari berriak ekarri deitzo / deutsoz” (Erdial. : dizkio)
ke → ki / ko
→ bihar mintzatzen nizai-ke-o (izan) → ( Erdial. : niza-ki-o ) [ nizaike → nizaki : ahoskeratik idazkerara lerratze ]
→ bihar mintzatu-ko nizai-o ( "ko" : aditzari loturik, gero eta erabiliago )
→ nahi du euskaraz mintza nai-ke-o-n (ein) → ( Erdial. : na-ki-o-n ) [ naike → naki : ahoskeratik idazkerara lerratze ]
→ nahi genuke zuek guri euskaraz mintza zein-z-ke-gu-n ( Erdial. : zen-ki-zki-gu-ke-te-n : metatze zerbait dirudi ! )

adibide zenbait
Oinarriz

Erdialdean

gu zueri euskaraz mintzatzen ginzaikezue

gu zueri euskaraz mintzatzen gintzaizkizueke

nahi nuen zuek eni euskaraz mintza zeinzkedan

nahi nuen zuek eni euskaraz mintza zenkizkidakeen

ahala balute hurak zuri mintzatzera etor leizkezu

ahala balute hurak zuri mintzatzera etor lekizkizukete

egun zuk guri berriak ekartzen deizguzu

egun zuk guri berriak ekartzen dizkiguzu

atzo guk zueri berriak ekartzen geneizkezuen

atzo guk zueri berriak ekartzen genizkizuekeen

telefona horrekin, zuk guri berriak eman zeneitzakegu

telefona horrekin, zuk guri berriak eman zeniezazkiguke

nahi zuen berriak eman neitzakeon

nahi zuen berriak eman niezazkiokeen
aurkibide

ANITZA
NORK

Eragile

e / tz

NORI

Harzaile

e

du → due / dutze ; duzu → duzue / duzutze; dezan → dezaen (ahoska : dezén : ae → é) / dezatzen
" "→" "te" : anitza bikoizturik dirudi : tz + e => tze => te. (Ekial. + Mend. + Gipuzk zahar. : due)
zaio → zaie ; deio → deie
→" zu zira → zuek zirae (zirade) ; zu ikusten zaitugu → zuek ikusten zaituegu

e

“nahi du nik zu deit zezadan → nahi du nik zuek deit zezaedan”

(ahoska : zetzédan : ae → é)

→" “t” jaten da konsonante aitzinean, beste hitzetan bezala : hatza → hazka ; utzi → uzten ;
hutsa → hustu...

2° (zuek)

tz
N
O
R

orai zu hari mintzo zizaio → orai zuek hari mintzo zizaitzo
bihar zu hari mintzo zizaikeo → bihar zuek hari mintzo zizaizkeo
→" “t” jaten da konsonante aitzinean, beste hitzetan bezala : hitz → hizki ; idatzi → idazten ; sinetsi →
sineskor...

/

zaitzo → zaizkeo ; deitzegu → deizkeegu (ahoskera : “deizkiegu” : ee → ie)

Z
E
R

“harek guri berria ekarri daugu ; harek guri berriak ekarri dauzgu”
→" “tz” sar daike aditzoin barnean ( d itu zu / n etza n... )
3° (hurak)

tz

zenbaitek aditzoin ondotik ( d ut zu / n uz ke / n ezaz ke... )
→" “t” jaten da hitz urrentzean (Mend.), konsonante aitzinean bezala.
deutsotz (Mend. : anitza bikoizturik : tz (ts) ... z ) ( Ekial. : deitzo )
→" "z" jaten da "e, u, i, z" aitzinean (zenbait aldi, anitza bikoizturik : dituzte, detzazke...)
dutze → dute // ditzu → ditu // ditzik → ditik // detzzake → detzake
NOR 3°

NORK 3°

bakun

anitz

bakun

anitz

hura

hurak

harek

haiek
aurkibide

“ke” + “tz/tz” + “tz/e” : bikoizte
“ke” bikoizte
oinarriz

ahoskera

erdialdean idazkera

gu hari euskaraz mintzatzen ginzai ke o

euskaraz mintzatzen ginza ki o

euskaraz minzatzen gintzaiz ki o ke

zu guri euskaraz mintzatzen zinzai ke gu

euskaraz mintzatzen zinza ki gu

euskaraz minzatzen zintzaiz ki gu ke

ni hari euskaraz mintza nai ke o

euskaraz mintza na ki o

euskaraz mintza na ki o ke

ni zuri euskaraz mintza nai ke zu

euskaraz mintza na ki zu

euskaraz mintza na ki zu ke

nik hari nahi banu ekartzen neiz ke o

nahi banu ekartzen niz ki o

nahi banu ekartzen niz ki o ke

guk hari nahi bagenu ekartzen geneiz ke o

nahi bagenu ekartzen geniz ki o

nahi bagenu ekartzen geniz ki o ke

“tz/tz” (nor) // “tz/e” (nork) : anitza bikoizte
oinarriz

anitza + ahoskera

erdialdean idazkera

harek lagunak deitzen di t u

haiek lagunak deitzen di t u e

haiek lagunak deitzen di t u z t e

nahi bazenu ogiak ekartzen nei z kezu

nahi bazenu ogiak ekartzen ni z ki zu

nahi bazenu ogiak ekartzen ni z ki zu ke

orai harek lagunak deit de t zake

orai haiek lagunak deit di t zaki e

orai haiek lagunak deit di t za z ki ke t e

atzo zuk lagunak deit zene t zaken

atzo zuek lagunak deit zeni t zaki en

atzo zuek lagunak deit zeni t za z ki ke t en
aurkibide

“e” bikoizte
nork

nor

“ke”-en

i
z
a
n

ondotik
e
i
n

ni

ninzateken

hi

hinzateken

gu

ginateken

zu

zinateken

h
a hinduken
e r gintuken
u e zintuken
k

zinatekeen n
hura
zateken
hurak zirateken
zuek

ni

ninteken

hi

hinteken

gu

ginteken

zu

zinteken

zintezken
hura
ziteken
hurak zitezken
zuek

“nor” 3° bakun
nik nuken

“nor” 1°2°
ninduken
nindukeen

zintuzken

h
a hindukeen
i gintukeen
e zintukeen
k

zintuzkeen

huken

hituken

guk

genuken

genituken

zuk

zenuken

zenituken

hik

zenukeen
harek zuken
zuek

nenzaken

zentzakeen

n

nenzakeen

h
a henzakeen
i gentzakeen
e zentzakeen
k

zentzakeeen

zenitukeen
zituken

zukeen
nik nezaken

zitukeen
netzaken

hezaken

hetzaken

guk

genezaken

genetzaken

zuk

zenezaken

zenetzaken

haiek

h
henzaken
e a
r gentzaken
z e
zentzaken
a k

“nor” 3° anitz
nituken

hik

zenezakeen
harek zezaken
zuek

zezakeen

haiek

zenetzakeen
zetzaken
zetzakeen

“ e” bigungarri (ez euskalki guzietan) ala “ e” / “ e” : anitza
nork
nor 1°2°

u ”-en

“

ondotik

nor 3° bakun

harek ikusi

haiek ikusi

nik

ninduen

ninduen

hik

nor 3° anitz

nuen

nituen

huen
i
k
u
s
i

hituen
i
k
u
s
i

hinduen

hinduen

guk

gintuen

gintuen

zuk

zintuen

zintuen

zuek

zintuen

zintueen

harek

zuen

zituen

haiek

zuen

zituen

genuen
zenuen
zenuen

genituen
zenituen
zenituen

aurkibide

INPERATIBOA

lehen

orain

SUBJUNTIBOA

hipotetikoa lehen orain

POTENTZIALA

baldintza

lehen orain

E
i
n
I
z
a
n

ZINEZ

a

E
u
n
I
z
a
n

E
Z
A
n
E
i
n

USTEZ

E
u
n

E
Z
A
n

NOR 1° 2°

NORK

a

NOR / ZER 3°

NOR 1° 2°

NORK

NOR 1° 2°

NOR NOR NORI
NOR

NOR

NOR / ZER 3°

NORK

NOR 1° 2°

NOR

a

NOR / ZER 3°

LATIN EGITURA

NOR / ZER 3°

a

NOR 1° 2°

lehen orain

ondorioa

baldintzazkoak

INDIKATIBOA

LAU ADITZ LAGUNTZAILEAK
EUSKAL EGITURA
NORK

NOR NORI
ZINEZ
USTEZ

NOR / ZER 3°

aurkibide



Sur le même sujet..

---